Hàng năm, khi những cơn mưa cuối mùa và những trận lụt đã dứt, thì một số người dân quê tôi đi theo các triền nà (bãi, biền ven suối) bên suối Lỗ Đông để đào tìm con sùng đất. Sùng đất là một ấu trùng của một loại côn trùng nào đó chưa ai biết rõ, chỉ biết nó có thân bằng ngón tay út người lớn, màu trắng ngà, trắng xanh hoặc vàng. Đầu màu cánh kiến bằng kitin cứng, có hai cái răng màu đen nằm ngang. Chúng thường sống ở các bãi bồi ven sông hoặc tại các vùng đất pha cát và nhiều lá mục, hoặc ven các sườn đồi, nơi có đất ẩm thấp.

Người ta nhìn cây, cỏ trên mặt đất nơi có sùng đất ở héo úa hoặc chết là vì sùng đất ăn, cắn đứt rễ của cây cỏ hoặc nơi nào có heo rừng ủi thì nơi đó có sùng đất bởi vì mũi heo rừng rất thính và heo rừng rất khoái ăn sùng đất. Đào được sùng đất, nếu không biết xử lý ngay thì bị mất chất. Khi đào được nó, phải nhanh chóng dùng tay phải nắm đầu, tay trái dùng móng tay xé khúc cuối da đuôi ra và dùng tay phải rảy mạnh, phần ruột đen sẽ văng ra ngoài, phần còn lại trong lớp vỏ mềm là chất dịch như sữa đặc, tương tự chất dịch trong con nhộng. Kết thúc buổi đào, mang sùng đất xuống suối rữa rạch.

Hằng năm khi đến vụ đông xuân, bà con nông dân, cày đất nà tỉa đậu, chúng tôi mang giỏ lẽo đẽo đi theo sau đường cày để nhặt sùng đất về nấu ăn. Các bác nông dân quê tôi cho biết: sùng đất sẽ cắn, ăn rễ hoa màu như đậu, bắp... nên bắt chúng, vừa bảo vệ hoa màu sau này, vừa có tí mồi đặc biệt để bồi dưỡng và nhâm nhi vào buổi chiều với các nhà nông.

Rang sùng đất không cần dầu ăn, người ta bắc soong lên bếp cho nóng, cho sùng đã rửa sạch để ráo vào khuấy đều, mỡ từ thân sùng đất tươm ra, đủ để rang chín... Không gì hấp dẫn hơn vào ngày đông rét mướt, hương thơm sùng đất lan tỏa bên bếp lửa hồng ấm áp, người già, trẻ con quây quần thưởng thức...

Sùng đất um với đọt cây thiên niên kiện là món ăn hấp dẫn của người dân quê tôi. Song loại đặc sản này chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn trong năm và sau mùa mưa lụt, nên rất hiếm và ít người có dịp thưởng thức. Hiện nay, một số người trồng trong vườn nhà vài bụi thiên niên kiện vừa để làm cảnh, vừa để um, xào... sùng đất, thưởng thức hương vị thơm ngon của món ăn đậm đà truyền thống bao đời này.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 309, tháng 3-2010

Tác giả : Hòa Vang