Đến các bản làng người Cơ tu, nhất là dịp tết hoặc mùa lễ hội, ngoài trang phục đẹp mắt ra, đa số phụ nữ Cơ tu đều có đeo trang sức bằng những vòng kiềng bằng bạc (p’nâng), chuỗi hạt cườm (h’rát), những phụ nữ đứng tuổi thì có đeo vài chuổi mã não (l’lát) màu huyết dụ hay vàng cam rực rỡ.

Phụ nữ Cơ tu thường để tóc dài búi ra sau gáy, hoặc thả buông. Trước đây họ ở trần chỉ buộc một miếng vải như chiếc yếm che ngực, mặc váy ngắn đến đầu gối, màu lanh khoác thêm tấm chăn. Ngày nay người Cơ tu thường mặc áo chui đầu khoét cổ, thân ngắn tay cộc. áo được trang trí ở vai, ngực, sườn, gấu, với các màu đỏ, trắng trên nền chàm. Người phụ nữ Cơ tu rất thích đeo các đồ trang sức như vòng bạc đeo cổ (kênh), vòng tay, đồng hồ (mỗi người có khi mang tới 5,6 cái), khuyên tai bằng gỗ, xương, hay đồng xu, vòng đeo cổ bằng đồng, sắt cũng như các chuỗi hạt cườm, vỏ sò, mã não.. Nhiều người còn đội trên đầu vòng tre có kết nút hoặc những vòng dây rừng trắng (rơnơk) và cắm một số loại lông chim. Một số phụ nữ Cơ tu lớn tuổi, hai tay đeo hai vòng đồng (coòng), một loại trang sức rất đặc biệt của người Cơ tu mà hiếm dân tộc nào có được. Coòng được chế tạo bởi một sợi dây hơi vuông bằng đồng nguyên chất rất mềm, đường kính khoảng 2 cm, sợi dây đồng này được cuốn kín lại như một cái lo xo, một đầu lớn, một đầu nhỏ để dễ đeo vào tay. Cũng như mã não, coòng là vật trang sức dành cho “quý tộc” Cơ tu.

Ngày xưa, người Cơ tu sống theo chế độ phụ hệ, con lấy theo họ cha, chỉ người con trai mới được thừa hưởng gia tài. Theo tập tục của người Cơ tu, khi người họ này đi lấy vợ họ kia, thì người họ kia không được lấy vợ ở họ này, mà phải tìm một họ khác để lấy. Tập tục của người Cơ tu cũng cho phép khi trong gia đình người chồng chết, người vợ có thể lấy anh hoặc em chồng và khi người vợ chết, người chồng cũng có thể lấy em hay chị của vợ. Việc kết hôn thường mang tính chất gả bán, sau lễ cưới cô dâu đến ở nhà chồng. Chế độ một vợ một chồng rất phổ biến, tuy nhiên cũng có một số người khá giả lấy hai vợ. Người Cơ tu khi qua đời, có tục lệ chia của nên những đò trang sức của người chết như coòng, mã não... cũng được chôn theo cùng người chết xuống đất. Cho nên những chuỗi mã não ngày xưa đến nay còn rất hiếm.

Ngoài ra, người đàn ông lớn tuổi Cơ tu cũng có đeo chuỗi trang sức (c’rôn) bằng những hạt mã não nhỏ hình tròn hay bầu dục. Xen kẽ giữa các hạt mã não là những nanh heo rừng, lông gáy heo rừng, vuốt con gấu, hình nhân gỗ làm bằng gỗ quý... C’rôn càng đẹp, nanh heo càng dài... là biểu tượng của sức mạnh, quyền lực, địa vị của những người đàn ông Cơ tu cao tuổi...

Nguồn : Tạp chí VHNT số 311, tháng 5-2010

Tác giả : Hòa Vang