Chợ Lớn là một chợ rất xa xưa ở Sài Gòn do bà con người Hoa tập trung về đây lập ra năm 1778. Chợ Lớn tập trung phần lớn người Hoa ở Quảng Đông và Triều Châu, một số người Phúc Kiến, Hẹ và Quảng Tây; một số khác đến từ Cù Lao Phố, trên sông Đồng Nai, sau năm 1778.

Chợ Lớn từ TK XVIIIl là cả một khu vực rộng. Trước đây, khi nhắc đến Chợ Lớn, mọi người nghĩ ngay đến một Chợ Lớn - phố Tàu (China town) trong lòng Sài Gòn. Chợ Lớn đã trở thành một địa danh nổi tiếng không thể thiếu khi ai đến Sài Gòn - TP.HCM mua sắm vào dịp cuối năm này. Vì đây là nơi mua bán giá sỉ rộng lớn nhất, có nhiều chủng loại hàng hóa nhất của Sài Gòn - TP.HCM xưa cũng như nay.

Lịch sử Chợ Lớn bắt đầu từ ngày 20-10-1879, khi Thống đốc Nam Kỳ LeMyre de Vilers ra nghị định thành lập TP Chợ Lớn. Đây là loại thành phố cấp 2 ngang cấp tỉnh, cùng với các thành phố Đà Nẵng và Phnôm Pênh, được thành lập sau này, của xứ Đông Dương thuộc Pháp. Đứng đầu thành phố là viên Đốc lý Maire, do Thống đốc Nam Kỳ đề cử và được toàn quyền Đông Dương lúc đó bổ nhiệm.

TP Chợ Lớn lúc đó tách biệt hẳn với tỉnh Chợ Lớn (thời thuộc Pháp) là vùng đất rộng kéo tới phía bắc tỉnh Long An bây giờ, cách Sài Gòn 11 km. Ngày 13-12-1880, Thống đốc Nam Kỳ ra nghị định thành lập Khu Sài Gòn - Chợ Lớn, đặt dưới sự cai trị của Giám đốc Nha vụ Chánh Khu Sài Gòn - Chợ Lớn bao gồm cả 2 thành phố và vùng phụ cận xung quanh. Đến ngày 12-01-1888, hai thành phố Sài Gòn và Chợ Lớn lại được tách ra như cũ. Và sự kiện nối 2 thành phố là ngày 1-7-1882 thực dân Pháp cho xây dựng tuyến đường sắt từ Sài Gòn đi Mỹ Tho, và bến Chợ Lớn trong ngày đó, lần đầu tiên, có tuyến xe điện chạy bằng đường sắt hoạt động.

Còn đường bộ, trong Bến Nghé xưa, nhà văn Sơn Nam viết: “Giữa Sài Gòn và Chợ Lớn lúc đó, phía đất thấp, chưa có dự kiến làm đường nối liền, còn ruộng lúa với ao cày, ao nuôi vịt, ngọn rạch cạn, đợi đến năm 1916 mới bắt đầu đắp đường, trãi đá ong... đó là đường Galléni nay là đường Trần Hưng Đạo”.

Dân số của TP Chợ Lớn vào năm 1901, theo thống kê của người Pháp, là 63.237 người, và sau đó theo kết quả điều tra dân số ngày 15-2-1920 là 93.949 người. Vào thập niên 40 TK XX, dân số Chợ Lớn phát triển lên 200.000 người, đứng thứ nhì sau TP Sài Gòn (220.000) trong toàn xứ Đông Dương. Đến năm 1930, Sài Gòn và Chợ Lớn đã giáp nhau ở chỗ nay là đường Nguyễn Văn Cừ, giữa quận 1 và 5. Từ sau này, trong thời kỳ Mỹ - ngụy, TP Chợ Lớn nhập vào với TP Sài Gòn và đến năm 1956 thì bỏ tên gọi kép, chỉ gọi chung là Đô thành Sài Gòn.

Nói đến Chợ Lớn, ai đến đây dầu xa hay gần, cũng nghĩ tới hình ảnh của các xưởng sản xuất thủ công nghiệp, hàng hóa đủ loại, nhộn nhịp cảnh buôn bán sầm uất xung quanh chợ cùng với sự san sát các hàng quán, tiệm ăn mang phong vị người Hoa... Đây là nơi tập trung nhiều người Hoa nhất tại Thành phố, họ sinh sống chủ yếu ở quận 5, 6, 8, 11, Bình Tân với bà con người Hoa từ Quảng Châu, Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu, người Hẹ và từ Quảng Tây đến sinh cơ lập nghiệp lâu dài. Họ vẫn giữ được những nền văn hóa xa xưa từ nguyên thời sang Việt Nam và đã gìn giữ bảo tồn nguyên vẹn các giá trị văn hóa, kiến trúc và tôn giáo của hàng trăm năm trước khi họ đến phía nam.

Hiện nay, vào ban ngày, Chợ Lớn vẫn ồn ào náo nhiệt người mua kẻ bán tấp nập, còn đêm đến, cả tới 21-22 giờ đêm, Chợ Lớn vẫn náo nhiệt cảnh ăn tối, mua sắm tối. Độc đáo ở chỗ, ngoài việc tham quan, mua sắm thì khách đếm thăm Chợ Lớn còn được tận mắt chứng kiến cuộc sống sôi động những người Hoa di cư đến từ hàng thập kỷ nay, và cả những người được sinh ra, lớn lên ngay trên mảnh đất này. Điều mà ai đến thăm Chợ Lớn hôm nay không thể không thú vị, khi cùng bạn bè người Hoa đi ăn khuya tại các quán ăn Tàu Chợ Lớn.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 348, tháng 6-2013

Tác giả : Phạm Bá Nhiễu