Trong suốt quá trình hình thành, xây dựng và phát triển, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn nhất quán mục tiêu, lý tưởng, đó là: độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Để thực hành điều đó, Đảng ta đã không ngừng đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo, phấn đấu xây dựng Đảng “là đạo đức, là văn minh” như lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong công cuộc đổi mới và phát triển đất nước hiện nay, vấn đề xây dựng văn hóa Đảng đang được đặt ra với những yêu cầu bức thiết hơn bao giờ hết.

Một số nội dung cơ bản của văn hóa Đảng

Trước hết, về nội hàm văn hóa, có nhiều cách định nghĩa khác nhau, nhưng có thể khái quát chung nhất: văn hóa là toàn bộ những giá trị về vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra, nhằm phục vụ cho nhu cầu, cuộc sống thiết yếu của con người. Xét cho cùng, văn hóa do con người tạo nên và vì sự phát triển bền vững của con người.

Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII đã khẳng định: “Văn hóa Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả giao lưu và tiếp thu tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện mình. Văn hóa Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc” (1).

Có thể hiểu, văn hóa Đảng là một phương diện nằm trong văn hóa dân tộc. Văn hóa Đảng là tất cả những giá trị sáng tạo về vật chất và tinh thần của Đảng ta trong suốt quá trình hình thành và phát triển gần 90 năm qua. Tất cả những giá trị đó kế thừa sâu sắc bản sắc văn hóa dân tộc và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới, những tư tưởng, tri thức tiến bộ của nhân loại, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn Việt Nam. Tất cả những giá trị đó không ngoài mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Văn hóa Đảng được biểu hiện sinh động trước hết qua tư duy lãnh đạo, phương thức cầm quyền của Đảng ta, một chính đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động. Đó cũng chính là những bài học kinh nghiệm lớn được Đảng ta đúc kết qua quá trình đấu tranh cách mạng lâu dài, gian khổ nhưng cũng hết sức vẻ vang như Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khái quát: nắm vững ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; không ngừng củng cố, tăng cường đoàn kết: đoàn kết toàn Đảng, đoàn kết toàn dân, đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế; kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, sức mạnh trong nước với sức mạnh quốc tế; sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nhân tố hàng đầu quyết định thắng lợi của cách mạng Việt Nam.

Chính nhờ những phương thức trên mà Đảng ta đã giành được những thắng lợi vĩ đại: lãnh đạo dân tộc ta giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa năm 1945 và sau đó là hai cuộc kháng chiến thần thánh chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ với ý chí quật cường, giành độc lập, tự do và thống nhất Tổ quốc năm 1975. Từ năm 1986 đến nay, Đảng đã khởi xướng và lãnh đạo đất nước đổi mới, mà trước hết là đổi mới tư duy kinh tế, xóa bỏ cơ chế quan liêu bao cấp, chuyển sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa và hội nhập sâu rộng quốc tế, và đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào trên tất cả các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng; vị thế Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao.

Có thể nói, trong bối cảnh các nước XHCN ở Đông Âu và Liên Xô tan rã, nhưng Đảng ta vẫn kiên định và vận dụng một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đổi mới, hoàn thiện lý luận và phát triển xã hội chủ nghĩa phù hợp với điều kiện và đặc trưng Việt Nam, đây rõ ràng cũng là một nét giá trị nổi bật của văn hóa Đảng.

Bên cạnh đó, là một đảng cầm quyền, lãnh đạo chính quyền và hệ thống chính trị - xã hội, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, của dân, do dân và vì dân, với mô hình Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ, Đảng ta đang nỗ lực nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu, để hoàn thành sự nghiệp cách mạng đề ra. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XII nhấn mạnh: “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức”(2). Vấn đề tư tưởng và đạo đức ở đây cũng chính là vấn đề văn hóa. Tư tưởng ở đây là bản lĩnh chính trị vững vàng, là niềm tin sắt son của người cán bộ, đảng viên với lý tưởng cộng sản; đạo đức là sự gương mẫu, nêu gương của người đảng viên mọi lúc, mọi nơi, mọi hoàn cảnh. Văn hóa trong Đảng gắn liền với những quy tắc, chuẩn mực, ứng xử văn hóa bao gồm của cả cá nhân và tập thể, giữa đảng viên với tổ chức, với đồng chí; ngoài ra còn thể hiện ở mối quan hệ giữa Đảng với Nhà nước, nhân dân, các tổ chức chính trị - xã hội cũng như với bạn bè quốc tế.

Những vấn đề đặt ra trong xây dựng văn hóa Đảng

Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời không trực tiếp đề cập đến vấn đề văn hóa Đảng, nhưng tự thân tư tưởng và hành động của Người luôn hướng đến xây dựng văn hóa Đảng. Người nói “Đảng ta là đạo đức, là văn minh”, là định hướng đến vấn đề gốc rễ của một đảng cộng sản chân chính: đạo đức và trí tuệ. Trước hết, muốn làm cách mạng thành công thì người chiến sĩ cách mạng phải có phẩm chất đạo đức trong sáng, thanh cao, gắn bó với mật thiết với giai cấp công nhân và nhân dân lao động, thấu hiểu tâm tư tình cảm của nhân dân, từ đó mới chuyển hóa tư tưởng, tình cảm của mình thành hành động cách mạng đúng đắn. Đạo đức cách mạng là nền tảng, là gốc của người cán bộ như cây có gốc, như sông có nguồn. Người chiến sĩ cách mạng phải trung với nước, hiếu với dân, cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc và nhân dân. Văn hóa là sản phẩm của con người. Đạo đức cách mạng là gốc rễ của con người, nên cũng là biểu hiện của văn hóa. Và khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập đến “văn minh”, cũng là một thuộc tính của văn hóa, Người đã gắn liền với những đòi hỏi bên cạnh kế thừa những giá trị tinh hoa văn hóa dân tộc, phải tiếp thu những tư tưởng, tri thức tiến bộ của nhân loại, phải vận dụng đúng đắn, sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.

Cũng nên nhắc thêm rằng, trong tác phẩm Đường cách mệnh (1927), một cuốn sách bồi dưỡng cho lớp cán bộ cách mạng đầu tiên của Đảng ta về chủ nghĩa Mác - Lênin, Người đã mở đầu sách bằng bài nói về Tư cách một người cách mệnh. Vấn đề đạo đức đã được Người nhắc tới trước tiên, như là một vấn đề căn cốt trong hoạt động cách mạng cũng như tổ chức cán bộ. Đồng thời, Người cũng cho rằng “cách mệnh là phá cái cũ đổi ra cái mới, phá cái xấu đổi ra cái tốt”(3). Như vậy, ngay trong giai đoạn đầu của cách mạng, Người đã đề cập đến những vấn đề của văn hóa Đảng.

Và, những tư tưởng đó của Người đến hôm nay vẫn vẹn nguyên tính thời sự. Đất nước ta trong những năm đổi mới và phát triển vừa qua, bên cạnh những thành tựu to lớn về nhiều mặt như đã nêu ở trên thì cũng đã bộc lộ những mặt khiếm khuyết, hạn chế, yếu kém, trong đó nổi lên vấn đề tư tưởng, đạo đức, lối sống. Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI (năm 2012) nhận định: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc...”(4). Đến Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII (năm 2018), Đảng ta nêu rõ: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi, có mặt, có bộ phận còn diễn biến tinh vi, phức tạp hơn; tham nhũng, lãng phí, tiêu cực vẫn còn nghiêm trọng, tập trung vào số đảng viên có chức vụ trong bộ máy nhà nước”(5). 

“Sau nửa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, cấp ủy, Ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật hơn 480 tổ chức đảng và hơn 15 nghìn đảng viên vi phạm, trong đó có gần 1.300 đảng viên bị thi hành kỷ luật do tham nhũng”(6). Từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XII đến tháng 11-2018, “đã thi hành kỷ luật 56 cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý, trong đó có 11 Ủy viên Trung ương, nguyên là Ủy viên Trung ương”(7).

Như vậy, vấn đề xây dựng văn hóa Đảng được đặt ra hết sức cấp bách. Muốn Đảng ta nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu thì trước tiên Đảng phải hoàn thiện mình, làm trong sạch đội ngũ.

Trong thời gian gần đây, hàng loạt đại án tham nhũng được phanh phui, như sai phạm ở một số tập đoàn kinh tế; vụ tiêu cực đất đai tại Đà Nẵng, TP.HCM liên quan đến Vũ nhôm; vụ AVG… được cán bộ và nhân dân quan tâm theo dõi và đồng tình, dư luận hết sức ủng hộ thái độ xử lý kiên quyết không có vùng cấm của Đảng và Nhà nước trước các hành vi tiêu cực. Nhưng quả thực, qua các vụ việc trên, chúng ta cũng hết sức đau xót trước việc những cán bộ, trong đó có cả những cán bộ cấp cao, được Đảng, Nhà nước và nhân dân đùm bọc, nuôi nấng, học hành, tin tưởng giao cho trọng trách lớn, nhưng chỉ vì những phút giây không làm chủ bản thân, vì ham lợi vật chất, ích kỷ cá nhân, mà đã sa ngã, đánh mất mình, có người đã nhận hối lộ tới cả triệu USD, làm ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức đảng, làm giảm sút niềm tin của nhân dân vào Đảng và chế độ. Mặc dù, Đảng ta đã có các quy định rất rõ về trách nhiệm nêu gương của cán bộ đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt, nhưng vừa qua còn có không ít vụ việc nhức nhối ở một số nơi như: đặc quyền đặc lợi, ưu ái nâng đỡ người thân, bổ nhiệm ồ ạt trước khi nghỉ hưu, gian lận thi cử…

Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng trước hết đó là sự thiếu tu dưỡng, rèn luyện bản thân của một bộ phận cán bộ, đảng viên có chức quyền. Họ đã đánh mất vai trò tiên phong, gương mẫu của người đảng viên, nói không đi đôi với làm, có những người khi mới nhậm chức thì phát ngôn rất mạnh mẽ về chống tham nhũng, lãng phí nhưng sau một thời gian công tác thì đã bị kỷ luật vì có nhiều vi phạm. Hàng loạt cán bộ và tổ chức đảng bị kỷ luật với những hành vi giống nhau như: vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ và quy chế làm việc; thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo, thiếu kiểm tra, để xảy ra nhiều vi phạm, khuyết điểm; thiếu gương mẫu... Đảng ta đã chỉ ra 27 biểu hiện về: tư tưởng chính trị; suy thoái đạo đức, lối sống; “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Đấy quả thực là tấm gương soi để mỗi đảng viên xét lại chính mình hằng ngày, “nếu ai đã trót ít, nhiều nhúng chàm thì tự gột rửa đi” (8) như lời phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong buổi tiếp xúc cử tri Hà Nội ngày 13-5-2018.

Để ngăn chặn và đẩy lùi sự suy thoái tư tưởng, đạo đức, lối sống, làm cho Đảng thực sự trong sạch vững mạnh, chúng ta cần làm tốt công tác xây dựng văn hóa Đảng, đưa văn hóa đạo đức, văn hóa chính trị thấm sâu và lan tỏa trong tư tưởng và hành động của mỗi đảng viên, mỗi tổ chức đảng. Chúng ta đang “xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học” (9). Vì vậy, hơn bao giờ hết, Đảng ta - đại diện tinh hoa của dân tộc - cũng phải thực sự là đội ngũ tiêu biểu về nhân cách, đạo đức và trí tuệ, năng lực sáng tạo, để phụng sự tốt đất nước và nhân dân. Để làm được điều này phải khắc phục cho được căn bệnh chủ nghĩa cá nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”(10). Đó là những biểu hiện của ngại gian khổ, khó khăn, sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa, trục lợi, thích địa vị quyền hành, coi thường tập thể, xem khinh quần chúng, độc đoán, chuyên quyền… Người cho rằng: “Cũng do cá nhân chủ nghĩa mà mất đoàn kết, thiếu tính tổ chức, tính kỷ luật, kém tinh thần trách nhiệm, không chấp hành đúng đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, làm hại đến lợi ích của cách mạng, của nhân dân”(11).

Theo chúng tôi, để công tác xây dựng văn hóa Đảng đạt hiệu quả, cần tiến hành một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tăng cường công tác tự phê bình và phê bình trong Đảng một cách triệt để và thiết thực, thường xuyên liên tục, nhằm chỉ rõ ra những hạn chế, khuyết điểm, yếu kém của mỗi cá nhân, có biện pháp khắc phục sửa chữa kịp thời. Phê và tự phê phải trên tinh thần xây dựng, yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ, chứ không phải nể nang, né tránh, đại khái, qua loa, hay cốt bới lông tìm vết, hạ bệ lẫn nhau. Phải phê bình việc chứ không phải phê bình người, như Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời đã từng căn dặn.

Thứ hai, chú trọng công tác bồi dưỡng, giáo dục lý luận chính trị về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho cán bộ, đảng viên. Đây là công việc cần làm thường xuyên qua các buổi sinh hoạt chi bộ, học tập nghị quyết, trao đổi chuyên đề, góp phần tăng cường bản lĩnh chính trị, tư tưởng, và trình độ nhận thức cho cán bộ, đảng viên. Cần lựa chọn các báo cáo viên có trình độ, không chỉ nắm vững lý luận mà còn có kinh nghiệm thực tiễn, chú trọng liên hệ thực tế với bộ, ngành, địa phương để các bài giảng có tính thuyết phục, lôi cuốn, tránh khô khan, đơn điệu.

Thứ ba, tăng cường mở rộng dân chủ, phát huy mạnh mẽ dân chủ trong Đảng, chống sự chuyên quyền áp đặt, thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách cũng như thực hiện nghiêm túc Quy chế chất vấn trong Đảng. Thực tế tại không ít nơi vẫn còn tình trạng dân chủ hình thức, người đứng đầu mượn danh tập thể để hợp thức hóa ý chí chủ quan, làm giảm sút tính chiến đấu của tổ chức đảng; hoặc chưa xác định rõ trách nhiệm giữa người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong mối quan hệ với tập thể cấp ủy, tập thể lãnh đạo cơ quan, đơn vị. Ở đây đặt ra vai trò hết sức quan trọng của các tổ chức đảng nhất là trong công tác kiểm tra, giám sát, thực hiện nghiêm điều lệ Đảng.

Thứ tư, phát huy tinh thần trách nhiệm, đổi mới và sáng tạo của cán bộ, đảng viên. Thực tiễn phát triển đất nước hôm nay đang đặt ra nhiều yêu cầu, trách nhiệm lớn lao, đòi hỏi người cán bộ, đảng viên phải không ngừng nâng cao trình độ, kiến thức, phát huy tính đổi mới, sáng tạo. Người cán bộ, đảng viên không chỉ có đức mà còn phải có tài. Tài năng không chỉ là có trình độ học vấn, cập nhật với các kỹ năng, kiến thức mới, mà còn phải có năng lực thực tiễn, có tầm nhìn, tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm. Thực tiễn đổi mới cho thấy, nhiều mô hình, cách làm hay đã xuất hiện từ những cán bộ, đảng viên quyết đoán, vì lợi ích chung của tập thể và đất nước, được nhân dân tin yêu, tín nhiệm.

Thứ năm, cần tiếp tục thể chế hóa các quy định về trách nhiệm nêu gương của các bộ, đảng viên với nguyên tắc “cán bộ giữ chức vụ càng cao thì càng phải gương mẫu”. Đảng lãnh đạo không chỉ bằng cương lĩnh, nghị quyết, chỉ thị… mà còn bằng cả sự nêu gương, thuyết phục, “một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền” (Hồ Chí Minh) vì vậy trách nhiệm nêu gương của các cán bộ, đảng viên nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt là hết sức quan trọng. Nêu gương ở sự chấp hành nghiêm các quy định của Đảng và Nhà nước, nói đi đôi với làm, tiên phong gương mẫu ở mọi công việc, không ngại việc khó, việc phức tạp…

Thứ sáu, tiếp tục thực hiện có hiệu quả cuộc vận động Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đó là những việc làm cụ thể, thiết thực hằng ngày đối với cán bộ, đảng viên: tận tụy, có trách nhiệm với công việc, thật thà, khiêm tốn học hỏi; thực hành tiết kiệm, chống quan liêu, tham nhũng lãng phí; đặt công việc chung lên trên hết; liên hệ mật thiết với nhân dân, kính trọng nhân dân… Cuộc vận động cần được tiến hành thường xuyên liên tục, gắn liền với chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, công vụ tại cơ quan, đơn vị, địa phương cũng như với việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”(12). Thực hành và xây dựng văn hóa Đảng là một sự nghiệp lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì, quyết tâm, trách nhiệm cao độ của toàn Đảng, và từng đảng viên để thực hiện ước mong của Người, hoàn thành thắng lợi công cuộc đổi mới và phát triển đất nước.

_______________

1, 2, 4, 5, 6, 7. dangcongsan.vn.

3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2011, tr.284.

8. vietnamplus.vn.

9. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI, dangcongsan.vn.

10. nhandan.com.vn.

11, 12. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, 2011, tr.547, 611.

Tác giả: Hoàng Hà

Nguồn: Tạp chí VHNT số 424, tháng 10 - 2019