Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo AI với những tính năng vượt trội buộc con người phải nhìn nhận lại sự tham gia mạnh mẽ của khoa học, của số hóa vào trong mọi lĩnh vực của đời sống. Thích nghi là yêu cầu tất yếu nếu không muốn bị bỏ lại, bị lạc hậu so với thời cuộc.

Chương trình chuyển đổi số quốc gia đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 3/6/2020, chính thức đưa Việt Nam trở thành một trong những nước tiên phong và đi đầu ở Đông Nam Á khi có một chương trình riêng về chuyển đổi số. Ba trụ cột của chương trình chuyển đổi số quốc gia là xây dựng và phát triển chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.

Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019, của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 cũng đề ra mục tiêu đến năm 2025, kinh tế số chiếm tỷ lệ 20% GDP và khoảng 30% GDP vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu này cần sự nỗ lực đồng bộ từ Chính phủ đến người dân, doanh nghiệp.

Trên cơ sở định hướng phát triển Chính phủ số, nền tảng của kinh tế số, xã hội số trở thành yếu tố tất yếu đối với mọi người dân cũng như các hoạt động xã hội. Ở phạm vi rộng, xã hội số bao trùm lên mọi hoạt động của con người. Động lực chính của xã hội số là công nghệ số, dựa trên sự tăng trưởng thông tin, dữ liệu một cách nhanh chóng, làm thay đổi mọi khía cạnh của tổ chức xã hội.

See tình của Hoàng Thùy Linh hot trở lại sau khi được nhiều ca sĩ, vận động viên thế giới cover lại 
 

Thông qua các nền tảng số, việc tuyên truyền về 2K cũng rất phổ biến trong thời kỳ cách ly vì đại dịch 
 

Chính phủ cũng xác định phát triển kinh tế số, tăng tốc thực hiện chuyển đổi số trong mọi ngành nghề, lĩnh vực, mọi tổ chức, doanh nghiệp và từng địa phương. Lĩnh vực văn hóa nghệ thuật cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Văn học, hình thức xuất hiện từ khá lâu bắt đầu từ những câu chuyện truyền miệng, được kể lại từ người này sang người khác trước khi có chữ viết để lưu lại. Đứng trước chuyển đổi số, các hình thức cũng thay đổi từ cách viết, cách quảng bá, thưởng thức. Hình thức sách điện tử, sách online hay các chương trình truyền thụ kiến thức qua zoom đang ngày một phổ biến. Chỉ với chiếc máy tính bảng hay điện thoại thông minh có kết nối, con người đã có thể tiếp cận với các tiểu thuyết, truyện ngắn ở bất cứ đâu. Về âm nhạc, các sáng tác dành cho đàn điện tử hay kết hợp những tính năng vượt trội của công nghệ, của số hóa cũng đã len lỏi vào các bản nhạc, lời hát và đặc biệt là số hóa giúp quảng bá tốt hơn sản phẩm âm nhạc của các ca sĩ, nhóm nhạc đến mọi người. Trong thời đại số hóa, nhiều bài hát, giai điệu có mức phổ cập rộng khắp, được yêu thích tại nhiều nơi. Trường hợp Kangnam Style của âm nhạc Hàn Quốc là một ví dụ. Thông qua một bài hát, vũ điệu, hình ảnh âm nhạc Hàn Quốc nói riêng văn hóa Hàn Quốc nói chung đã trở thành một từ khóa gây sốt khắp thế giới. Trong thời kỳ dịch bệnh, bài hát cùng vũ điệu Ghen Co Vy của Việt Nam đã vượt biên giới trở thành giai điệu, vũ đạo được nhiều bạn bè trên thế giới ưa thích. Sự lan tỏa đó có sự hỗ trợ tích cực của công nghệ, của số hóa giúp âm nhạc, vũ đạo được lan tỏa rộng khắp. Mới đây, bài hát See tình của Hoàng Thùy Linh và êkip lại có dịp hâm nóng sau một năm kể từ ngày ra mắt. Hiệu ứng đó là do một số nghệ sĩ, vận động viên, công chúng quốc tế… cover lại giai điệu, vũ đạo của bài hát khiến nó một lần nữa dậy sóng, được công chúng tìm kiếm lại. Ở lĩnh vực hội họa, số hóa cũng được nhiều bảo tàng áp dụng khi công chúng chỉ cần quét mã là có thể tìm hiểu về xuất xứ, bối cảnh ra đời của các bức họa cũng như chủ đề, tác giả của bức tranh đó. Với sự ứng dụng công nghệ số, sự quảng bá không chỉ ở phạm vi trực diện mà có thể kết nối, vươn tầm đến công chúng khắp toàn cầu. Lĩnh vực nhiếp ảnh cũng chứng kiến sự can thiệp mạnh mẽ của số hóa khi có thể chỉnh sửa, thêm bớt vào bối cảnh để có được một bức hình như ý. Sân khấu giờ có thể lồng ghép bối cảnh, minh họa chủ đề bằng cách kết hợp giữa sân khấu thực với màn hình, ánh sáng để chuyển tải chủ đề, câu chuyện một cách hiệu quả hơn. Ngoài hình ảnh thì âm thanh với sự kết hợp của số hóa cũng giúp một số vở kịch tạo được hiệu quả về nghe được chân thực, kết nối tốt hơn giữa công chúng và nghệ sĩ, giữa sáng tạo và cảm thụ. Điện ảnh, lĩnh vực phụ thuộc nhiều vào công nghệ có lẽ là môn nghệ thuật tận dụng được nhiều nhất sức mạnh từ công nghệ, từ số hóa. Đã có khá nhiều bộ phim tận dụng công nghệ, tận dụng thế mạnh của số hóa để tạo lên những bối cảnh siêu thực. Những cảnh vũ trụ trên cao hay địa ngục dưới sâu, cảnh chiến trận, giao đấu trên những mỏm đá, phi thuyền, máy bay… tất cả đều có thể làm được nhờ công nghệ số. Một số phim có sự tương tác giữa con người và động vật như Cậu bé rừng xanh hay Cuộc đời của Pi nếu không có công nghệ thì không thể nào thực hiện được. Những mãnh thú như hổ, báo, trăn, gấu… qua công nghệ, những kỹ thuật số hóa đã có sự tương tác như thật cùng diễn viên trong khi trên thực tế, nhiều diễn viên lại đang diễn một mình với các mô hình, điểm đánh dấu và sau đó là việc của các kỹ sư công nghệ với sự ưu việt của kỹ xảo, của số hóa. Không chỉ tạo lập bối cảnh, con vật, một số bộ phim còn tái tạo ngay cả con người. Bộ phim Quá nhanh, quá nguy hiểm là một ví dụ. Sau khi Paul Walker - một trong những nam diễn viên chính qua đời vì tai nạn ô tô khi phim đang quay đến phần thứ 7, đoàn phim đã mời em trai của nam diễn viên thế vai với ngoại hình, chiều cao tương đương. Tuy nhiên, gương mặt của nam diễn viên quá cố đã được đoàn phim sử dụng công nghệ số hóa ở hậu kỳ để diễn viên tuy không còn nhưng vẫn có thể tham gia vào những cảnh ở phần cuối bộ phim đang đóng dở. Không chỉ góp phần tích cực ở khâu sáng tạo. Dưới góc độ thưởng thức, với kính ba chiều, ghế ngồi chuyển động, nhiều bộ phim được thiết kế để khán giả, công chúng khi có thêm những hỗ trợ về kính ba chiều, ghế ngồi có thể tham gia vào câu chuyện phim với sự chân thực, rùng rợn mà nếu không có sự hỗ trợ của số hóa thì không thể nào có được cảm giác đó. Công nghệ số còn trở thành đề tài cho một số bộ môn nghệ thuật từ văn học, hội họa đến phim ảnh. Những tiểu thuyết về khoa học viễn tưởng có thêm phần tưởng tượng về số hóa, mã hóa, robot, trí tuệ nhân tạo tác động, can thiệp vào đời sống con người. Phim ảnh thì có loạt phim về Matrix (Ma trận) - nói về sự can thiệp của vi tính, mã hóa vào trong cuộc sống, sự phát triển, thậm chí là tương lai của loài người. Những phim về sự nổi loạn của robot, của trí tuệ nhân tạo cũng ngày càng xuất hiện nhiều khi số hóa đang ngày một hiện diện sâu hơn vào các lĩnh vực, ngành nghề của cuộc sống.

Phim Cậu bé rừng xanh với sự hỗ trợ của số hóa 

Phim Cuộc đời của Pi thực hiện được nhờ công nghệ hỗ trợ

Đầu năm 2023, sự xuất hiện của ChatGPT với các tính năng vượt trội đã làm tất cả các ngành nghề từ giáo dục, đào tạo đến dịch vụ, sáng tạo phải định hình lại trong bối cảnh số hóa tác động mạnh mẽ. Trong giáo dục, cá biệt, một số trường đã cấm các sinh viên sử dụng ChatGPT vì sợ sự gian lận trong học tập. Một số chuyên gia đưa ra các cảnh báo về sự biến mất của một số lĩnh vực, ngành nghề khi trí thông minh nhân tạo, các robot có thể thay thế con người ở một số hoạt động, một số công việc, ngành nghề. Dù muốn hay không thì công nghệ, số hóa đang là xu thế. Và mỗi ngành nghề, trong đó có văn hóa, các ngành nghệ thuật cũng phải thích ứng và từng bước vận dụng, làm chủ công nghệ để đạt tới những thành công mới trong thời đại số bởi đó là xu thế, là tương lai của xã hội, của con người trong những thập niên tới.

BÌNH NGUYÊN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 529, tháng 3-2023