Nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ trong Quân đội nhân dân Việt Nam là tổng thể các cách thức, biện pháp do các chủ thể, lực lượng tiến hành, tác động toàn diện vào các yếu tố cấu thành ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ nhằm làm cho ý thức pháp luật của họ được nâng lên một trình độ mới, cao hơn. Từ đó, giúp họ có tinh thần thượng tôn pháp luật, tự giác chấp hành nghiêm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ được giao.

Ý thức pháp luật là một hình thái của ý thức xã hội, có vai trò quan trọng, quyết định, chi phối trực tiếp đến tính chất, hiệu quả các hoạt động pháp luật của mỗi giai cấp, nhà nước. Ý thức pháp luật của mỗi cá nhân trực tiếp quyết định đến tình cảm, niềm tin, hành vi, hành động chấp pháp của bản thân họ. Vì vậy, để mỗi công dân chấp hành nghiêm pháp luật Nhà nước, điều kiện cơ bản, quan trọng hàng đầu là họ phải được giác ngộ, nâng cao về ý thức pháp luật.

Trong Quân đội nhân dân Việt Nam, sĩ quan trẻ là lực lượng nòng cốt và đông đảo ở đơn vị cấp phân đội, trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu, thực hiện chức năng quản lý nhà nước, quan tâm, chăm lo, giải quyết mọi vấn đề của quân nhân và đơn vị thuộc quyền theo đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội. Họ vừa là chủ thể thực thi pháp luật, kỷ luật, vừa là người trực tiếp giáo dục, quản lý, rèn luyện, xây dựng ý thức pháp luật cho cán bộ, chiến sĩ thuộc quyền. Chính vì vậy, ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ là yếu tố rất quan trọng trong tổ chức chỉ huy, quản lý, duy trì đơn vị thực hiện nhiệm vụ. Nó không những giúp cho mỗi sĩ quan trẻ có hành vi tự giác, lối sống tích cực, phong cách làm việc theo pháp luật, kỷ luật quân đội, mà còn góp phần tạo niềm tin vững chắc của cán bộ, chiến sĩ vào tính công bằng, tự giác, nghiêm minh của pháp luật, kỷ luật quân đội. Điều đó giúp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội của toàn đơn vị, tạo ra sức mạnh tổng hợp thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao.

Những năm qua, trên cơ sở nhận thức đúng đắn về vai trò của ý thức pháp luật trong việc hoàn thành nhiệm vụ của mỗi quân nhân nói chung, sĩ quan trẻ nói riêng, lãnh đạo, chỉ huy, tổ chức, cơ quan các cấp trong quân đội đã có nhiều chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo đổi mới nội dung, vận dụng khá linh hoạt các hình thức, phương pháp nâng cao ý thức pháp luật cho họ. Phần lớn sĩ quan trẻ có ý thức pháp luật, hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ được giao trong mọi tình huống, hoàn cảnh. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm đã đạt được, việc nâng cao ý thức pháp luật cho sĩ quan trẻ cũng bộc lộ những hạn chế nhất định. Trình độ nhận thức về pháp luật của một bộ phận sĩ quan trẻ chưa sâu sắc; hành vi ứng xử, chấp hành pháp luật chưa tự giác, “việc chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội tuy có chuyển biến, nhưng chưa vững chắc, vụ việc nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng còn xảy ra, cá biệt có trường hợp phải truy cứu trách nhiệm hình sự” (1). Điều đó, đã ảnh hưởng xấu đến uy tín của quân đội, hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” và kết quả hoàn thành nhiệm vụ của đơn vị.

Hiện nay, sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, xây dựng và phát triển văn hóa, yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc có bước phát triển mới. Cách mạng công nghiệp 4.0, mặt trái kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng trong các lĩnh vực, sự gia tăng chống phá của các thế lực thù địch thực hiện âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực văn hóa, pháp luật, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đã và đang tác động mạnh mẽ đến nhận thức, tư tưởng, tình cảm, đạo đức, hành vi, lối sống theo pháp luật, kỷ luật của mỗi quân nhân. Điều đó, đặt ra những yêu cầu mới, cao hơn đối với nâng cao ý thức pháp luật của cán bộ, chiến sĩ nói chung, đội ngũ sĩ quan trẻ trong quân đội nói riêng, nhằm xây dựng cho đội ngũ này có đủ phẩm chất và năng lực cần thiết, nhất là tinh thần thượng tôn pháp luật, ý thức, hành vi và lối sống theo pháp luật, kỷ luật, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Để nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay, cần tập trung thực hiện tốt một số biện pháp cơ bản sau:

Một là, tạo sự chuyển biến về nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể đối với việc nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ.

Đây là biện pháp quan trọng hàng đầu, có vị trí và ý nghĩa quyết định đến kết quả nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ trong quân đội. Ph.Ăngghen khẳng định: “nhân tố hoạt động hoàn toàn chỉ là những con người có ý thức, hành động có suy nghĩ hay có nhiệt tình và theo đuổi những mục đích nhất định, thì không có gì xảy ra mà lại không có ý định tự giác, không có mục đích mong muốn” (2). Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng được” (3). Vì vậy, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể sẽ là cơ sở quan trọng để xác định đúng đắn vị trí, vai trò, mục tiêu, phương hướng, nội dung, chương trình, kế hoạch, hình thức, biện pháp nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ một cách hiệu quả, đồng thời đó cũng là cơ sở để mỗi cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp, tổ chức quần chúng, đội ngũ cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị cơ sở có thái độ đúng đắn và trách nhiệm chính trị cao đối với việc nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ trong quân đội hiện nay.

Các cấp ủy, tổ chức Đảng, cán bộ chủ trì các cấp ở các đơn vị cơ sở cần có nhận thức sâu sắc về lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cũng như phương hướng xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Trên cơ sở đó, giáo dục cho các tổ chức, lực lượng trong đơn vị nhận thức rõ sự cần thiết và phân rõ trách nhiệm trong việc nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ trong quân đội. Theo đó, cần phải làm cho các tổ chức, các lực lượng và bản thân mỗi sĩ quan trẻ ở đơn vị cơ sở nhận thức rõ việc nâng cao ý thức pháp luật là nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”, tạo động lực, nền tảng tinh thần thượng tôn pháp luật để đội ngũ sĩ quan trẻ tự giác, nghiêm túc chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Hai là, tích cực đổi mới nội dung giáo dục, đa dạng hóa hình thức, phương pháp bồi dưỡng nhằm nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ.

Ý thức pháp luật được cấu thành bởi các yếu tố: tri thức, tình cảm, niềm tin, ý chí. Do vậy, nội dung giáo dục phải đáp ứng yêu cầu hình thành và phát triển các yếu tố cấu thành; đặc biệt, coi trọng trang bị và nâng cao tri thức pháp luật, khơi dậy sự giác ngộ và tình cảm tốt đẹp của sĩ quan trẻ đối với pháp luật. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng xác định: “Đẩy mạnh giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc con người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ” (4). Trong quá trình thực hiện, cấp ủy, người chỉ huy và cơ quan chuyên trách các cấp ở các đơn vị cơ sở phải luôn bám sát vào nội dung các văn bản, chỉ thị và hướng dẫn của cơ quan cấp trên về pháp luật, giữ nghiêm kỷ luật quân đội; căn cứ vào đặc điểm, tình hình, yêu cầu nhiệm vụ đơn vị để xác định nội dung giáo dục cho phù hợp. Cần chú trọng đến các nội dung có liên quan đến quốc phòng, an ninh, hoạt động quân sự; các văn bản liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ công dân nói chung và quân nhân nói riêng, nhằm định hướng cho sĩ quan trẻ chấp hành nghiêm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, “mẫu mực, tiêu biểu”.

Bên cạnh đổi mới nội dung, cần đa dạng hóa các hình thức, phương pháp giáo dục, bồi dưỡng ý thức pháp luật cho sĩ quan trẻ trong quân đội. Ngoài việc bồi dưỡng pháp luật theo chương trình, kế hoạch hằng năm của cơ quan chính trị, cấp ủy, người chỉ huy các cấp và cán bộ cơ quan chuyên trách ở các đơn vị cơ sở còn cần thường xuyên lồng ghép giáo dục, bồi dưỡng ý thức pháp luật với các hình thức hoạt động công tác đảng, công tác chính trị ở đơn vị; tăng cường tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến về pháp luật; tổ chức các hoạt động thi đua đột kích trong các tháng cao điểm về chấp hành pháp luật, giữ nghiêm kỷ luật theo từng chủ đề một cách sinh động…

Ba là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, kết hợp quản lý, duy trì thực hiện nghiêm pháp luật, kỷ luật ở các đơn vị.

Để nâng cao ý thức pháp luật của sĩ quan trẻ trong quân đội đòi hỏi bên cạnh công tác giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm của sĩ quan trẻ, cấp ủy, người chỉ huy các cấp cần tăng cường kiểm tra, giám sát gắn với công tác quản lý, duy trì thực hiện nghiêm pháp luật Nhà nước, kỷ luật của quân đội và chế độ quy định tại các đơn vị. Đặc biệt chú trọng “kiểm tra đột xuất đánh giá thực chất tình hình, kết quả thực hiện kết luận, chỉ thị, quy định về xây dựng chính quy, chấp hành pháp luật, kỷ luật của cơ quan, đơn vị” (5). Hoạt động này cần xác định những nội dung, yêu cầu và cách thức thực hiện cụ thể, sâu sát nhằm kịp thời phát hiện những khó khăn, vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện để đề xuất phương hướng, biện pháp thực hiện có hiệu quả trong giai đoạn tiếp theo. Lấy kết quả xây dựng chính quy, chấp hành kỷ luật là “một trong những tiêu chí quan trọng để xem xét, đánh giá công tác thi đua, khen thưởng và xếp loại tập thể, cá nhân hằng năm” (6). Mặt khác, cần duy trì nghiêm nền nếp, chế độ sinh hoạt, công tác; tăng cường biện pháp quản lý các mối quan hệ xã hội, diễn biến tình hình tư tưởng của sĩ quan trẻ; thực hiện tốt các quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên trong đơn vị. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, những cán bộ, sĩ quan quan liêu, thiếu gương mẫu, để đơn vị xảy ra những vụ việc nghiêm trọng liên quan đến trách nhiệm lãnh đạo, quản lý, chỉ huy.

Bốn là, coi trọng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của đội ngũ sĩ quan trẻ trong tự học tập, tự rèn luyện nhằm nâng cao ý thức pháp luật.

Công tác giáo dục, bồi dưỡng ý thức pháp luật cho sĩ quan trẻ dù có tạo ra điều kiện thuận lợi bao nhiêu, nhưng nếu bản thân mỗi sĩ quan trẻ không tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo trong tự học tập, tự rèn luyện thì chất lượng, hiệu quả nâng cao ý thức pháp luật của họ sẽ không cao. V.I.Lênin đã khẳng định: “Không tự mình bỏ ra một công phu nào đó thì không thể tìm ra chân lý trong bất cứ một vấn đề hệ trọng nào cả; và hễ ai sợ tốn công sức thì không sao tìm ra chân lý được” (7). Vì vậy, có thể khẳng định, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mỗi sĩ quan trẻ trong tự học tập, tự rèn luyện là biện pháp có ý nghĩa trực tiếp quy định tới chất lượng, hiệu quả quá trình nâng cao ý thức pháp luật của chính họ.

Hiện thực hóa biện pháp này đòi hỏi cấp ủy, cán bộ chủ trì, cơ quan chức năng các cấp trong quân đội cần làm tốt công tác giáo dục cho đội ngũ sĩ quan trẻ nhận thức rõ sự cần thiết phải tích cực, tự giác nâng cao ý thức pháp luật của bản thân, thường xuyên coi trọng xây dựng kế hoạch, xác định rõ nội dung, phương pháp, hình thức tự phấn đấu, rèn luyện, nâng cao ý thức pháp luật gắn với quá trình thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao. Kết hợp chặt chẽ giữa công tác giáo dục chính trị tư tưởng với duy trì nghiêm kỷ luật; giữa giáo dục thuyết phục và hướng dẫn hành động để tích cực hóa hoạt động tự học tập, tự tu dưỡng, rèn luyện của sĩ quan trẻ. Thường xuyên quan tâm, kiểm tra, giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi để đội ngũ sĩ quan trẻ tự giáo dục, tự rèn luyện để việc nâng cao ý thức pháp luật trở thành nhu cầu, nguyện vọng cần thiết bên trong mỗi sĩ quan trẻ trong quân đội. Mặt khác, họ cần tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch tự học tập, rèn luyện, tự điều chỉnh hành vi chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, cụ thể hóa và thực hiện nghiêm túc kế hoạch tự học tập, rèn luyện, tự điều chỉnh hành vi pháp luật của mình.

___________________

1, 5, 6. Tổng cục Chính trị, Tài liệu nghiên cứu, học tập, quán triệt Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020-2025, Hà Nội, 2020, tr.35-36, 57, 58.

2. C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập, tập 21, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, tr.435.

3. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.360.

4. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.143.

7. V.I.Lênin toàn tập, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2005, tr.82.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Quốc phòng, Nâng cao chất lượng giáo dục Hiến pháp và pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam thời kỳ mới, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2003.

2. Bộ Quốc phòng, Chỉ thị số 91/CT-BQP ngày 22-11-2016 Về tăng cường quản lý, giáo dục và chấp hành kỷ luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam, Hà Nội, 2016.

Ths HOÀNG GIA LÂN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 518, tháng 12-2022