Tiến sĩ Thân Nhân Trung (1418-1499) đã viết những dòng nổi tiếng trên văn bia khoa Nhâm Tuất (1442) đặt tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia...”. Nối tiếp tinh thần sáng láng của tổ tiên và am tường lịch sử phát triển của văn minh nhân loại, Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngay từ ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đã hết sức quan tâm đến việc trọng dụng nhân tài.

Trọng dụng nhân tài là một tư tưởng lớn, có ý nghĩa chiến lược trong toàn bộ hệ thống tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bởi vì, cách mạng có thành công hay không, kháng chiến và kiến quốc có thắng lợi hay không, đất nước và dân tộc Việt Nam có “bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không” trước hết và cơ bản tùy thuộc vào sức mạnh của cả dân tộc, mà cốt lõi và tinh túy chính là tài trí của các bậc hiền tài!

Sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Nhà nước ta đứng trước hoàn cảnh vô cùng khó khăn, phức tạp: ngân sách cạn kiệt, nạn đói, nạn dốt trầm trọng, bọn giặc ngoại xâm câu kết với các thế lực phản động trong nước hoành hành, tìm mọi cách để bóp chết chính quyền cách mạng non trẻ. Ngày 23-9-1945, giặc Pháp quay trở lại xâm lược nước ta. Tình thế đất nước thật là nghìn cân treo sợi tóc. Lúc này, cần phải huy động trí lực của cả dân tộc để tiến hành cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện và lâu dài, cần các nhân tài ra giúp nước. Vì vậy, hơn hai tháng sau ngày đọc Tuyên ngôn độc lập, ngày 14-11-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi. Bác viết: “Nhân tài nước ta dù chưa có nhiều lắm, nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài ngày càng phát triển, càng thêm nhiều”(1).

Một năm sau, trước một tháng khi cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, ngày 20-11-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại ra chỉ thị Tìm người tài đức (2). Ngày nay, đọc lại văn bản này, ta vẫn thấy thấm thía và xúc động mãnh liệt bởi tư tưởng sâu sắc và đức độ cao cả của Bác Hồ về việc trọng dụng nhân tài.

Một điều hết sức cảm động, rất đỗi chân thành và khiêm tốn, là với tư cách Chủ tịch Chính phủ Việt Nam, Bác Hồ tự nhận khuyết điểm đã không thấy hết được các bậc hiền tài, khiến cho họ không thể xuất thân. Tiếp đó, Bác giao nhiệm vụ cho các địa phương phải nhanh chóng tìm những người tài đức và báo cáo ngay cho Chính phủ.

Hai văn bản Nhân tài và kiến quốc và Tìm người tài đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh là hai văn kiện có giá trị vô cùng to lớn về chủ trương trọng dụng nhân tài, chẳng những có giá trị trọng đại lúc đương thời, mà còn có giá trị và ý nghĩa lớn lao đối với sự hưng thịnh của đất nước và dân tộc muôn đời sau. Đấy là tầm nhìn chiến lược, hết sức sáng suốt và đúng đắn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về vấn đề nhân tài. Đấy là tinh thần thực sự cầu thị, thật sự khoa học và tư tưởng nhân văn sâu sắc của Bác Hồ đối với nhân tài. Bởi Bác thấy rất rõ, rất sâu vai trò của nhân tài đối với sự nghiệp kháng chiến và kiến quốc, đồng thời thể hiện một cách sáng tỏ tư tưởng trọng dụng nhân tài, chiêu hiền đãi sĩ - vốn là bản chất cao cả của các bậc vĩ nhân!

Nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Hồ Chủ tịch, biết bao người tài đức, các nhân sĩ, trí thức ở trong nước và nhiều người Việt Nam ở nước ngoài đã tự nguyện và nồng nhiệt đi theo Bác Hồ và cách mạng, đóng góp trí tuệ và tài sản cá nhân cho hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, cũng như cho công cuộc xây dựng hòa bình. Từ các vị quan chức cấp cao của triều Nguyễn, như Phan Kế Toại, Bùi Bằng Đoàn, Phạm Khắc Hòe,... các bậc danh nho như các cụ Huỳnh Thúc Kháng, Võ Liêm Sơn, Nguyễn Văn Tố,... đến các trí thức tân tiến tài giỏi như Phan Anh, Tạ Quang Bửu, Vũ Đình Tụng, Nguyễn Văn Huyên, Hoàng Minh Giám, Phạm Huy Thông, Trần Văn Giàu, Trần Đại Nghĩa, Phạm Ngọc Thạch, Tôn Thất Tùng,... và biết bao người con ưu tú khác của dân tộc, vì kính trọng và cảm kích trước trí tuệ trác tuyệt, những lời cầu hiền thiết tha và tình cảm chân thành của Hồ Chủ tịch, đã hội tụ chung quanh cụ Hồ, dốc lòng vì nghĩa lớn, góp phần xứng đáng cho những thành quả vẻ vang của đất nước 65 năm qua.

Đối với các bậc hiền tài, Hồ Chí Minh luôn luôn gần gũi, thân ái, hết sức trân trọng tài năng, cho thực hành ngay những ý kiến đóng góp quý báu của họ, và bố trí những công việc phù hợp với sở trường của mỗi người, để họ phát huy năng lực và sức sáng tạo, đồng thời Người rất quan tâm đến đời sống và tâm tư, tình cảm của họ, tạo một môi trường cởi mở và không khí ấm áp nghĩa tình để họ đóng góp được nhiều công lao cho đất nước.

Ngoài hai văn bản nói trên, trong nhiều bài nói, bài viết, Hồ Chí Minh cũng rất chăm lo cho việc phát hiện, bồi dưỡng và trọng dụng nhân tài. Người thường chỉ thị cho các cấp ủy Đảng và chính quyền phải làm tốt công tác này. Đối với trí thức, tầng lớp nảy sinh các nhân tài, Hồ Chí Minh luôn luôn đề cao vai trò của họ, khích lệ họ cống hiến tài năng cho đất nước. Trong bài Đảng Lao động Việt Nam với lao động trí óc, đề ngày 1-5-1951, Bác viết: “Lao động trí óc có nhiệm vụ rất quan trọng trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc, trong công cuộc hoàn thành dân chủ mới để tiến đến chủ nghĩa xã hội”(3). Nói chuyện tại Đại hội đại biểu MTTQVN lần thứ II, ngày 25-4-1961, Bác căn dặn trí thức phải gắn bó chặt chẽ với công nông, mới có sức mạnh sáng tạo: “Trí thức ta không còn là những người chỉ nằm trong cái tháp ngà và xa rời quần chúng. Ngày nay, trí thức ta là những người lao động trí óc, luôn luôn hòa mình với công nông và cùng công nông ra sức xây dựng xã hội mới”(4). Đối với thế hệ học đường - nơi ươm mầm nhân tài cho đất nước, Bác Hồ đặt bao kỳ vọng ở các em, động viên các em gắng sức học hành cho được giỏi giang, để sau này giúp ích cho nước nhà. Trong Thư gửi học sinh, 5-9-1945, nhân ngày khai trường đầu tiên của nước VNDCCH, Bác Hồ viết cho các em với những lời khuyên nhủ ân cần, tha thiết: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp được hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”(5). Bức thư cuối cùng của Bác gửi các cô giáo, thầy giáo và học sinh, sinh viên cả nước, đề ngày 15-10-1968 trong lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đang ở giai đoạn cực kỳ ác liệt, Người lại nhắc nhở: “Dù khó khăn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt và học tốt”. Cho đến bản Di chúc, Bác Hồ lại căn dặn các cấp ủy Đảng và chính quyền: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”!

Thực hiện tư tưởng trọng dụng nhân tài của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đúng đắn đối với nhân tài và đội ngũ trí thức, quan tâm tới công việc và đời sống của họ, động viên và khuyến khích họ đóng góp tài năng cho kháng chiến và kiến quốc. Gần đây, Nghị quyết Hội nghị BCHTƯ Đảng lần thứ 7 (khóa X) về vấn đề trí thức, là biểu hiện cụ thể và mới mẻ nhất của việc trọng dụng trí thức nói chung và nhân tài nói riêng. Và, như có một sự gắn kết rất tự nhiên và kỳ diệu giữa tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với nhân tài với sự kiện Ngô Bảo Châu. Ngày 19-8-2010 - đúng 65 năm sau ngày Cách mạng tháng Tám 1945 thành công - GS Ngô Bảo Châu, gốc Thăng Long - Hà Nội, GS trẻ nhất nước ta, nhà khoa học tầm vóc quốc tế với hàng chục công trình khoa học lớn đã công bố và được các nhà khoa học nổi tiếng thế giới khâm phục, đã được trao Huy chương Fields tại Hyderabad, Ấn Độ, sau nhiều lần anh đã nhận những giải thưởng danh giá khác về toán học của thế giới. Đây là niềm tự hào to lớn của đất nước ta. Sự kiện Ngô Bảo Châu là minh chứng về trí tuệ con người Việt Nam ta có thể và sự thật đã chiếm lĩnh được đỉnh cao của khoa học nhân loại, như mong ước của Bác Hồ.

Ngày nay, công cuộc đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế đã thu được nhiều thành tựu to lớn, nâng cao vị thế nước ta trên thế giới. Nhân tài và trí tuệ con người Việt Nam ta sẽ tạo nên nguồn động lực vĩ đại và kỳ diệu để đất nước ta mãi mãi phát triển, phồn vinh. Trong thời đại văn minh trí tuệ của thế giới phát triển như vũ bão, thời đại siêu công nghiệp và nền kinh tế thị trường quy mô toàn cầu, trong tình hình quốc tế có nhiều biến động mau lẹ và phức tạp, nước ta muốn theo kịp các nước tiên tiến trên thế giới phải ra sức phát triển văn hóa, khoa học, giáo dục đào tạo. Công cuộc bảo vệ chủ quyền quốc gia, CNH, HĐH đất nước và đẩy mạnh hội nhập quốc tế của nhân dân ta có nhiều thuận lợi, nhưng cũng lắm thách thức, khó khăn. Trong bối cảnh đó, đất nước càng cần phải có đội ngũ trí thức thật sự có chất lượng cao, và đặc biệt quan trọng là phải có nhiều nhân tài. Cho nên, công tác phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài theo tư tưởng Hồ Chí Minh, tạo dựng môi trường khoa học lành mạnh, đoàn kết, dân chủ và thúc đẩy hội nhập quốc tế về văn hóa, khoa học, kỹ thuật luôn luôn là một nhiệm vụ trọng yếu của Đảng, Nhà nước và toàn dân ta.

_______________

1, 2. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 4, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1984, tr.57.

3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 6, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1986, tr.66.

4. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.348.

            5. Hồ Chí Minh, Về vấn đề giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1990, tr.37.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 319, tháng 1-2011

Tác giả : Đào Ngọc Đệ