Sáng 16-4, đồng bào dân tộc Tày đến từ tỉnh Thái Nguyên đã tái hiện lại trích đoạn Lễ cầu phúc, cầu an tại không gian làng dân tộc Tày, Khu các làng dân tộc I, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Lễ cầu an, cầu phúc là một sinh hoạt dân gian gắn bó mật thiết với cộng đồng người Tày. Lễ được tổ chức vào cuối tháng Giêng, đầu tháng Hai hằng năm. Đây là dịp để mọi người tụ họp, giao lưu, thể hiện niềm thành kính đối với thần linh, tổ tiên, biểu đạt ước vọng trong sáng của con người về một cuộc sống hạnh phúc, an bình, no ấm. Đây là một hoạt động văn hóa tín ngưỡng đặc sắc, một sinh hoạt văn hóa dân gian không thể thiếu của đồng bào Tày ở Phú Lương - Thái Nguyên và người Tày vùng cao phía Bắc mỗi khi xuân về.

Các vật phẩm được dâng trong nghi lễ cầu an, cầu phúc - Ảnh: Tuấn Minh

Để chuẩn bị cho Lễ cầu an, cầu phúc diễn ra đúng quy trình và thuận lợi, ngay từ sáng sớm, các thành viên trong gia đình phân công nhau mỗi người một việc để chuẩn bị vật phẩm dâng lễ. Để làm tốt, công tác chuẩn bị lễ thường sẽ có thầy phụ lễ hướng dẫn giúp các gia đình. Lễ gồm 3 loại: lễ tam sinh (gà, lợn quay, vịt…); lễ chay (bánh dợm, bánh chè lam, bánh ngài…); thanh bông hoa quả gồm hoa và quả chuối.

Chủ nhà sẽ đón thầy cúng vào nhà để thực hiện phần nghi lễ - Ảnh: Ngô Huyền

Khi công tác chuẩn bị đã hoàn tất, chủ nhà sẽ đón thầy cúng vào nhà để thực hiện phần nghi lễ. Trong khi thầy cúng chuẩn bị cúng, các thành viên trong gia đình sẽ tập hợp đầy đủ ngồi phía sau để thể hiện sự thành kính. Ngoài ra còn có họ hàng và làng xóm của gia chủ đến dự. Và vị trí ngồi cũng được thể hiện rõ ràng: nà nưa (phía trên bếp lửa, đối diện chạn bát, thường là phía trước ban thờ) là nơi thầy, người phụ lễ (chậu slay/Nàng hương) và chủ nhà thực hiện nghi lễ; nà khoang (phía trái và phải lấy bếp làm trung tâm) dành cho anh em họ mạc, bà con thôn bản đến dự; na tẩu (phía dưới, đối diện với nà nưa) là nơi của chị em, đàn bà con gái. Không gian này được phân chia theo trật tự rõ ràng chỉ cần nhìn vào đó để nhận biết vị trí, vai trò của từng người.

Họ hàng, làng xóm và khách của gia chủ đến dự nghi lễ - Ảnh: Ngô Huyền

Ngày xưa, lễ cầu an của người tày thường được tổ chức vào ban đêm và trọn vẹn một đêm. Nhưng ngày nay, nghi lễ này đã chuyển sang ngày để phù hợp với nhịp sinh hoạt thường nhật và nhu cầu của gia chủ.

Với người Tày, lễ cầu phúc, cầu an là một nghi lễ hết sức quan trọng đầu năm. Bởi họ quan niệm, sau khi làm nghi lễ này sẽ được các đấng siêu nhiên, Phật lớn và tổ tiên phù hộ, hổ vồ không trúng, rắn cắn không vào, xuống nước tự nổi, làm gì được nấy.

Trong nghi lễ cầu an, cầu phúc tùy thuộc thầy là dòng Pựt, Then hay Mo… mà nhạc cụ và bài cúng cũng theo dòng đó. Nghi lễ này khá cầu kỳ và phải là thầy cao tay mới có thể thực hiện đủ các phần Pựt, Then, Mo. Tại lễ cầu an có nàng Hương/ chàng Khóa. Nàng hương là người sẽ giúp đỡ thầy và phải là người con gái thùy mị, nết na, trong trắng, đặc biệt phải chưa chồng.

Nàng hương là người sẽ giúp đỡ thầy cúng trong thực hiện nghi lễ - Ảnh: Ngô Huyền

Lễ cầu an, cầu phúc của người Tày là những nghi lễ đặc sắc còn giữ lại trong đời sống tinh thần và phát triển cao trên cơ sở nền tảng tâm linh và nghệ thuật diễn sướng. Đó cũng là lý do để mỗi dịp Tết đến xuân về nhà nhà lại nô nức mở và dự lễ cầu an với một niềm thành kính hướng về tổ tiên và cầu mong một năm mới bình an, no ấm.

Sau khi nghi lễ kết thúc, thầy cúng sẽ buộc sợi chỉ đỏ vào cổ tay cho từng thành viên trong gia đình và những người có mặt với ý niệm sợi chỉ sẽ như một vật thiêng bảo vệ, mang an lành đến cho người buộc chỉ.

Một số hình ảnh trong thực hiện nghi lễ cầu an, cầu phúc của đồng bào dân tộc Tày ở Phú Lương, Thái Nguyên - Ảnh: Tuấn Minh

Đây là hoạt động nằm trong khuôn khổ các hoạt động Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam năm 2022 được tổ chức tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, diễn ra từ ngày 16-4 đến 19-4-2022 do Bộ VHTTDL phối hợp với một số Ban, Ngành Trung ương và các địa phương tổ chức thực hiện.

NGÔ HUYỀN