Hạ sĩ quan, binh sĩ là lực lượng chiếm số đông trong quân đội, có sức khỏe, xung kích, sáng tạo, trực tiếp thực hiện nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc. Đa số họ được biên chế ở các đơn vị cơ sở, vừa là chủ thể, vừa là sản phẩm của môi trường văn hóa đơn vị cơ sở. Xây dựng môi trường văn hóa đơn vị cơ sở là một giải pháp quan trọng, không thể thiếu, góp phần phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc của hạ sĩ quan, binh sĩ.

Trong tình hình hiện nay, với mặt trái của kinh tế thị trường, internet, các trang mạng xã hội, sự chống phá của các thế lực thù địch hòng phi chính trị hóa quân đội đang là điều kiện thuận lợi cho các phản giá trị văn hóa thâm nhập vào môi trường quân đội, cản trở phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Do đó xây dựng môi trường văn hóa đơn vị cơ sở nhằm phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc hiện nay là vấn đề mang tính cấp thiết.

Môi trường văn hóa đơn vị cơ sở trong quân đội là một bộ phận của môi trường văn hóa quân sự, bao gồm các yếu tố vật chất, tinh thần, có quan hệ với các cá nhân, tổ chức về mặt văn hóa. Sự lãnh đạo của Đảng, đặc thù cá nhân, tổ chức, hoạt động quân sự cùng với bản sắc văn hóa dân tộc, quân sự, giữ nước tạo nên những đặc trưng riêng có của môi trường văn hóa đơn vị cơ sở quân đội. Môi trường này được cấu thành bởi các yếu tố cơ bản: hệ thống giá trị văn hóa, quan hệ văn hóa, hoạt động văn hóa, thiết chế văn hóa. Môi trường văn hóa đơn vị cơ sở có vai trò rất quan trọng, là nơi tôn vinh giá trị, phê phán phản giá trị trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc thông qua việc định hướng, mở rộng, đáp ứng nhu cầu văn hóa chính đáng; tạo điều kiện thuận lợi tích cực hóa nhân tố chủ quan của hạ sĩ quan, binh sĩ.

Môi trường văn hóa đơn vị cơ sở định hướng, mở rộng, đáp ứng nhu cầu văn hóa chính đáng trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc, là chức năng cơ bản, hàng đầu của môi trường văn hóa. Nhu cầu văn hóa ngày càng cao, đa dạng, phong phú, bao gồm: văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần, giá trị văn hóa, hoạt động văn hóa, quan hệ văn hóa, thiết chế văn hóa, sản xuất, trao đổi, phân phối văn hóa... Nhu cầu được học tập, rèn luyện, cống hiến cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc là chính đáng, tồn tại khách quan trong mỗi hạ sĩ quan, binh sĩ.

Sự lãnh đạo của Đảng đối với môi trường văn hóa đơn vị cơ sở là điều kiện thuận lợi để các giá trị văn hóa của nhân loại, dân tộc, quân đội, đơn vị, hệ thống hoạt động, quan hệ, thiết chế văn hóa tốt đẹp, lành mạnh tồn tại, phát triển. Sự lãnh đạo, quản lý, điều hành của cấp ủy, chỉ huy các cấp ở đơn vị cơ sở định hướng cho hạ sĩ quan, binh sĩ trong học tập, tìm hiểu, tiếp thu những giá trị, xây dựng các mối quan hệ, tham gia hoạt động văn hóa tốt đẹp, lành mạnh; khai thác, sử dụng có hiệu quả hệ thống thiết chế văn hóa. Môi trường văn hóa đơn vị cơ sở thấy rõ được những phản giá trị đang thâm nhập hoặc tồn tại trong nhận thức, tư tưởng để đấu tranh, loại bỏ.

Định hướng, mở rộng, đáp ứng nhu cầu văn hóa, phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc là góp phần nâng cao hiểu biết, củng cố tình cảm, niềm tin, ý chí, đồng thời tạo nên sự miễn dịch trước những tác động của phản giá trị văn hóa. Ý thức này một khi được phát triển đúng hướng sẽ góp phần tạo nên một tập thể quân nhân vững mạnh, tích cực hóa mọi hoạt động của quân nhân, làm cho môi trường văn hóa đơn vị cơ sở tiếp tục được củng cố, xây dựng, phát huy tốt hơn vai trò định hướng, mở rộng, đáp ứng nhu cầu văn hóa.

Môi trường văn hóa đơn vị cơ sở tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích cực hóa nhân tố chủ quan trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Ý thức ấy diễn ra khi, chỉ bản thân họ chủ động thực hiện nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc, làm cho yếu tố cấu thành ý thức được vận động, tương tác, chuyển hóa nhằm đạt được mục đích phát triển. Với cơ chế tác động mềm vào nhu cầu văn hóa, đời sống tình cảm, tâm hồn, môi trường văn hóa đơn vị cơ sở trở thành cầu nối giữa những yêu cầu khách quan của Đảng, Nhà nước, quân đội, đơn vị với hệ thống nhu cầu, động cơ, thái độ bên trong của hạ sĩ quan, binh sĩ.

Môi trường văn hóa đơn vị cơ sở là nơi hình thành những giá trị mới trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc của hạ sĩ quan, binh sĩ. Ý thức này phát triển khi họ chủ động sáng tạo ra những giá trị văn hóa mới, tích cực, tiến bộ. Những giá trị mới ấy được hình thành trên cơ sở sự hiểu biết, tình cảm, niềm tin, ý chí quyết tâm bảo vệ tổ quốc. Đồng thời, khi được hình thành, những giá trị mới tác động trở lại, thúc đẩy phát triển ý thức của hạ sĩ quan, binh sĩ.

Xây dựng môi trường văn hóa đơn vị cơ sở trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc trong quân đội hiện nay cần tiến hành đồng bộ một số biện pháp cơ bản.

Phát huy hệ thống giá trị, xây dựng các quan hệ văn hóa trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc.

Lựa chọn những giá trị văn hóa tiêu biểu, có ý nghĩa thiết thực để tuyên truyền, giáo dục. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục cho hạ sĩ quan, binh sĩ những giá trị lịch sử truyền thống tiêu biểu của dân tộc như: kiên cường bất khuất, anh dũng trong chống giặc ngoại xâm của các thế hệ đi trước, cần cù, sáng tạo trong lao động sản xuất, tương thân tương ái, yêu thương đùm bọc lẫn nhau, đại đoàn kết toàn dân tộc...; những giá trị lịch sử, truyền thống của quân đội, đơn vị, địa phương nơi hạ sĩ quan, binh sĩ sinh hoạt, học tập, công tác.

Nghiên cứu, phát hiện, bổ sung kịp thời những giá trị văn hóa mới, tiến bộ, phù hợp với đặc thù hoạt động quân sự, thúc đẩy phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc thông qua chức năng sản xuất, trao đổi, phân phối của môi trường văn hóa đơn vị cơ sở. Định hướng, động viên việc bổ sung, sáng tạo những giá trị văn hóa mới liên quan đến công tác huấn luyện, rèn luyện, tinh thần đoàn kết, ý thức kỷ luật... phù hợp với đặc thù hoạt động quân sự, nhiệm vụ chính trị của quân đội, đơn vị. Kịp thời phát hiện, ngăn chặn việc hình thành, thâm nhập của các phản giá trị văn hóa. Kết hợp giữa xây với chống trong phát huy hệ thống giá trị văn hóa, nhằm nâng cao sự hiểu biết, khơi dậy lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, củng cố niềm tin, rèn luyện ý chí bảo vệ tổ quốc của hạ sĩ quan, binh sĩ ở đơn vị cơ sở hiện nay.

Củng cố, phát triển các quan hệ văn hóa ở đơn vị cơ sở quân đội, tạo thành đường dẫn, cầu nối mềm trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Duy trì các mối quan hệ đồng chí, đồng đội, cấp trên, cấp dưới trực tiếp, gián tiếp, với nhân dân theo đúng quy định của điều lệnh quản lý bộ đội, điều lệnh đội ngũ quân đội. Đội ngũ cán bộ các cấp ở đơn vị cơ sở phải gương mẫu về đạo đức, lối sống, năng lực, gần gũi, sâu sát, trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ. Tổ chức thực hiện nghiêm quy chế dân chủ ở đơn vị cơ sở về chính trị, quân sự, kinh tế, tài chính, tạo ra sự đoàn kết, thống nhất để hình thành thói quen ứng xử văn hóa cho hạ sĩ quan, binh sĩ.

Phát huy tác dụng của hệ thống hoạt động, thiết chế văn hóa đơn vị cơ sở trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc.

Nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa, hướng vào phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Quán triệt các yêu cầu của cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội, nội dung hướng vào tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức, củng cố, phát triển tình cảm, niềm tin, ý chí bảo vệ tổ quốc. Tiến hành nhiều hình thức hoạt động văn hóa, tạo sự lôi cuốn, hấp dẫn, phù hợp với đặc điểm tâm lý, sinh lý của hạ sĩ quan, binh sĩ. Cần quan tâm tổ chức có hiệu quả các hình thức hoạt động văn hóa thường xuyên, tập trung theo kế hoạch. Tập trung vào hoạt động tuyên truyền cổ động, thư viện, đọc sách, báo, văn nghệ quần chúng, vui chơi giải trí, cuộc thi tìm hiểu kiến thức lịch sử, văn hóa... Tăng cường các hoạt động giao lưu, kết nghĩa, dân vận.

Phát huy vai trò chủ thể trong các hoạt động văn hóa, giáo dục, động viên, khích lệ hạ sĩ quan, binh sĩ chủ động tham gia các hoạt động văn hóa, làm cho họ hào hứng, tích cực đề xuất, sáng tác, tham gia dàn dựng, biểu diễn các hoạt động văn hóa.

Kịp thời phát hiện, ngăn chặn các yếu tố không lành mạnh trong các hoạt động văn hóa ở đơn vị cơ sở. Tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, sự quản lý, điều hành của người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên đối với các hoạt động văn hóa ở đơn vị cơ sở, nhằm ngăn ngừa, hạn chế sự thâm nhập, những tác động tiêu cực của các phản giá trị văn hóa đến phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Tuyên truyền, giáo dục, hướng dẫn, tổ chức cho hạ sĩ quan, binh sĩ tham gia có hiệu quả các hoạt động đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, văn hóa nhằm tôn vinh giá trị, phê phán phản giá trị.

Phát huy vai trò hệ thống thiết chế văn hóa ở đơn vị cơ sở trong phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức ở đơn vị cơ sở trong việc hướng hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa vào phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc. Thường vụ, đảng ủy trung đoàn, lữ đoàn, đảng ủy tiểu đoàn, chi ủy, chi bộ đại đội là chủ thể trực tiếp lãnh đạo hoạt động của hệ thống các thiết chế văn hóa ở đơn vị. Trong nghị quyết, kế hoạch của lãnh đạo, chỉ huy các cấp ở đơn vị cơ sở cần có các nội dung hướng hoạt động của thiết chế văn hóa ở đơn vị vào việc tuyên truyền, giáo dục, bồi dưỡng, phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc của hạ sĩ quan, binh sĩ.

Phát huy vai trò của nhân viên chuyên môn, hạt nhân văn hóa ở đơn vị cơ sở để vận hành hoạt động của các thiết chế văn hóa. Những người này cần chủ động quán triệt sâu sắc nghị quyết của cấp ủy đảng các cấp, kế hoạch của người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên, hướng dẫn của cơ quan chính trị, nắm chắc cơ chế hoạt động để vận hành thiết chế văn hóa ở đơn vị hoạt động có hiệu quả, góp phần phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc của hạ sĩ quan, binh sĩ. Họ còn cần tích cực, tự giác học tập, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, phát huy năng khiếu, sở trường để tổ chức có hiệu quả hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa theo nhiệm vụ được phân công. Tiến hành động viên, khích lệ tính tự giác, chủ động, sáng tạo trong khai thác, sử dụng hệ thống thiết chế văn hóa ở đơn vị cơ sở.

Hoàn thiện về cơ chế, bảo đảm cơ sở vật chất cho hoạt động của thiết chế văn hóa ở đơn vị cơ sở là tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc hiện nay. Cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị ở đơn vị cơ sở cần căn cứ vào những thông tư, chỉ thị, hướng dẫn về lĩnh vực văn hóa để ban hành cơ chế hoạt động của các thiết chế văn hóa trong đơn vị. Nội dung cơ chế hoạt động bảo đảm cho phòng truyền thống, phòng Hồ Chí Minh, phòng sinh hoạt chung thực sự là nơi tổ chức hoạt động giáo dục, tự giáo dục, sinh hoạt văn hóa, tinh thần của cán bộ, chiến sĩ, là điều kiện thuận lợi để phát triển ý thức bảo vệ tổ quốc của họ.

Môi trường văn hóa cơ sở là một trong những thành tố quan trọng trong việc xúc tiến giáo dục ý thức bảo vệ tổ quốc cho các hạ sĩ quan, binh sĩ. Tạo điều kiện thuận lợi cho môi trường này phát triển là việc làm cần được nhìn nhận đúng đắn, kịp thời để tạo nên một nền văn hóa cơ sở vững mạnh, góp phần vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc của quân đội.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 402, tháng 12 - 2017

Tác giả : PHẠM CÔNG THƯỞNG