Thực hiện quan điểm của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong quân đội, một trong những vấn đề đặt ra cấp thiết hiện nay là phải đổi mới theo hướng phát triển năng lực sáng tạo của người học. Bởi năng lực sáng tạo là một yếu tố quan trọng trong nhân cách người học viên ở các trường sĩ quan quân đội. Để phát triển năng lực sáng tạo của học viên phải tiến hành đồng bộ nhiều nội dung giải pháp, trong đó xây dựng môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh ở các trường sĩ quan quân đội là vấn đề quan trọng hàng đầu.

Năng lực sáng tạo của học viên các trường sĩ quan quân đội là khả năng tạo ra cái mới có giá trị của cá nhân học viên dựa trên tổ hợp các phẩm chất của họ. Xét về tổng thể, có thể kể đến ba thành phần cơ bản trong năng lực sáng tạo của học viên ở các trường sĩ quan quân đội, đó là tư duy sáng tạo, động cơ sáng tạo và ý chí. Năng lực sáng tạo của học viên là cái tiềm ẩn bên trong nhân cách, sáng tạo là sự hiện thực hóa năng lực sáng tạo của họ bằng những sản phẩm sáng tạo. Năng lực sáng tạo là cái tiềm ẩn bên trong, muốn hiện thực hóa nó thành hoạt động sáng tạo cần phải có điều kiện, môi trường thuận lợi cho năng lực sáng tạo đó được phát huy. Chính vì vậy, việc xây dựng môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh là một nội dung quan trọng để phát triển năng lực sáng tạo của học viên ở các trường sĩ quan quân đội.

Môi trường văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội là tổng hòa các giá trị văn hóa vật chất, tinh thần do cán bộ, giảng viên, học viên, chiến sĩ, công nhân viên sáng tạo và hưởng thụ, phù hợp với hoạt động sư phạm của các trường sĩ quan quân đội, là nơi chứa đựng và phát triển giá trị nhân cách cho cán bộ, giảng viên, học viên, chiến sĩ, công nhân viên, là định hướng cho mọi hoạt động của các thành viên nhằm xây dựng và nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo sĩ quan chỉ huy tham mưu cấp phân đội, xây dựng các trường sĩ quan quân đội vững mạnh toàn diện.

Xây dựng môi trường văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên là tổng hợp các hoạt động có mục đích, có kế hoạch tác động vào các nhân tố của môi trường văn hóa sư phạm, do các tổ chức, các lực lượng trong các trường sĩ quan quân đội tiến hành, đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng ủy, sự quản lý điều hành của Ban Giám hiệu, cấp ủy, chỉ huy các phòng, khoa, tiểu đoàn nhằm tạo lập môi trường văn hóa sư phạm trong sạch lành mạnh, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển năng lực sáng tạo của học viên đáp ứng theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo.

Xây dựng môi trường văn hóa có vai trò rất quan trọng đối với việc giáo dục hoàn thiện nhân cách con người như Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã khẳng định (1). Môi trường văn hóa sư phạm là chiếc nôi nuôi dưỡng, hoàn thiện con người cùng cộng đồng và phát huy bản chất con người một cách toàn diện. Nhân cách, trong đó có năng lực sáng tạo của học viên ở các trường sĩ quan quân đội được hình thành, phát triển trong quá trình đào tạo và tự đào tạo của mỗi người trong điều kiện, môi trường nhất định mà trực tiếp là môi trường văn hóa sư phạm. Môi trường văn hóa sư phạm tốt là cơ sở để định hướng, phát huy tính tích cực, tự giác của mỗi học viên ở các trường sĩ quan quân đội trong quá trình tu dưỡng, rèn luyện để phát triển hoàn thiện phẩm chất nhân cách, năng lực sáng tạo của bản thân mình đáp ứng mục tiêu, yêu cầu đào tạo và thực tiễn công tác sau khi ra trường. Môi trường văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội trực tiếp góp phần xây dựng động cơ, thái độ, hành vi đúng đắn, ý thức kỷ luật, đoàn kết của mỗi học viên trong quá trình học tập, rèn luyện, phát triển năng lực sáng tạo.

Để xây dựng môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên ở các trường sĩ quan quân đội hiện nay cần thực hiện tốt một số biện pháp sau:

Nâng cao nhận thức về vai trò xây dựng môi trường văn hóa sư phạm. Đây là biện pháp rất quan trọng để tạo ra sự thống nhất, đồng thuận trong nhận thức của các tổ chức, các lực lượng, mọi thành viên trong các trường sĩ quan quân đội về vai trò của việc xây dựng môi trường văn hóa sư phạm đối với phát triển năng lực sáng tạo của học viên. Thông qua đó, làm cho quá trình xây dựng môi trường văn hóa sư phạm trở thành quá trình tự giác, tích cực, chủ động của mỗi cán bộ, giảng viên, học viên, chiến sĩ, công nhân viên ở các trường sĩ quan quân đội. Mặt khác, các tổ chức, các lực lượng có đồng thuận cao về nhận thức là cơ sở để chỉ đạo, định hướng và tổ chức có hiệu quả các hoạt động thực tiễn. Xây dựng môi trường văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên, nâng cao nhận thức về vai trò tầm quan trọng của vấn đề này đối với phát triển năng lực sáng tạo của học viên đòi hỏi phải tăng cường giáo dục lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng về xây dựng, phát triển văn hóa, môi trường văn hóa, môi trường văn hóa sư phạm. Thông qua các nội dung giảng dạy, nghiên cứu khoa học, sinh hoạt, học tập, qua giao ban hội ý, sơ tổng kết, rút kinh nghiệm giáo dục và đào tạo của nhà trường để giáo dục, quán triệt làm cho cấp uỷ và người chỉ huy các cấp và toàn thể cán bộ, giảng viên, học viên, chiến sĩ, công nhân viên nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn hóa, môi trường văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội là điều kiện môi trường thuận lợi, chiếc nôi nuôi dưỡng quá trình hình thành, phát triển hoàn thiện nhân cách người học viên, trong đó có năng lực sáng tạo của họ.

Xây dựng và phát huy vai trò của các yếu tố cấu thành môi trường văn hóa sư phạm. Đây là một biện pháp cơ bản, trọng tâm trong hệ thống các biện pháp để xây dựng môi trường văn hóa sư phạm nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên ở các trường sĩ quan quân đội. Thực chất của biện pháp này là xây dựng đồng bộ và phát huy vai trò tích cực của các thành tố cấu thành môi trường văn hóa sư phạm, trong đó tập trung vào thành tố quan trọng và chủ yếu đó là xây dựng các quan hệ văn hóa sư phạm, hệ thống các hình thái hoạt động văn hóa sư phạm và xây dựng hệ thống các thiết chế, cơ sở vật chất của môi trường văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội.

Xây dựng các quan hệ văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội bao gồm: quan hệ giữa lãnh đạo và chịu sự lãnh đạo, giữa chỉ huy và phục tùng, quan hệ giữa giảng viên với học viên, quan hệ giữa cán bộ quản lý với học viên, quan hệ giữa học viên với học viên... Các quan hệ văn hóa sư phạm phải được xây dựng trên cơ sở pháp luật của Nhà nước, điều lệnh, điều lệ của quân đội; phải được thực hiện một cách đầy đủ, nghiêm túc nhưng cũng rất linh hoạt, mềm mại ở các trường sĩ quan quân đội tạo lập bầu không khí dân chủ, đoàn kết, kỷ luật và sáng tạo, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho mỗi học viên học tập, rèn luyện, công tác để phát triển năng lực sáng tạo của họ.

Xây dựng hệ thống các hình thái hoạt động văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội thực chất là việc tổ chức các hoạt động xây dựng, kiện toàn và duy trì hoạt động của các tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức quần chúng, Hội đồng quân nhân, các cơ quan chức năng tham mưu theo đúng nguyên tắc tổ chức, quy chế làm việc; thực hiện khen thưởng, kỷ luật khách quan, bình đẳng, công khai, nghiêm minh, kịp thời; thực hiện tốt các chế độ hoạt động trong các cơ quan, khoa, giáo viên, đơn vị quản lý học viên... Hệ thống những hình thái hoạt động văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội là biểu hiện sinh động của các hệ thống giá trị văn hóa và quan hệ văn hóa sư phạm. Thông qua các hình thái hoạt động văn hóa sư phạm mà các giá trị của văn hóa sư phạm được truyền dẫn đến học viên ngày càng phong phú, đa dạng, sinh động, giàu chất sáng tạo, nhân văn sẽ góp phần to lớn trong giáo dục, rèn luyện phát triển năng lực sáng tạo của họ.

Xây dựng hệ thống các thiết chế văn hóa sư phạm ở các trường sĩ quan quân đội thực chất là xây dựng hệ thống tổ chức chính trị ở cơ sở, có vai trò to lớn trong lãnh đạo, quản lý, tổ chức điều hành và định hướng toàn bộ hoạt động giáo dục và đào tạo của nhà trường. Xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa sư phạm phải được tiến hành đồng bộ cả hoạt động xây dựng hệ thống lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức quần chúng với hệ thống các quy chế, quy tắc sinh hoạt, hoạt động, làm việc của các tổ chức. Bảo đảm tốt các cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho quá trình học tập, nghiên cứu khoa học của học viên. Xây dựng cảnh quan môi trường đơn vị, nhà trường xanh, sạch, đẹp có tính sáng tạo cao để phát triển năng lực sáng tạo của học viên.

Phát huy sức mạnh tổng hợp để xây dựng môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh. Phát huy sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, các lực lượng là phát huy vai trò trách nhiệm, khả năng tiềm lực của các tổ chức, các lực lượng trong mối liên hệ chặt chẽ thành một chỉnh thể, vận hành đồng bộ, cả về bề rộng và chiều sâu, tạo nên khả năng và hiệu quả tác động ở mức cao nhất trong xây dựng môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên. Theo đó, cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp phải thường xuyên có chủ trương, nghị quyết lãnh đạo nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa sư phạm, có tính khả thi hướng đến phát triển năng lực sáng tạo của học viên. Chỉ huy các cấp phải đề cao trách nhiệm chỉ đạo, quản lý, điều hành trong xây dựng và thực hiện các kế hoạch, mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa sư phạm sát với nghị quyết lãnh đạo của cấp ủy đảng, chỉ tiêu của cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong quân đội, phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đào tạo của từng trường nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên.

Với đặc thù 100% học viên ở các trường sĩ quan quân đội là những người đang ở độ tuổi sinh hoạt đoàn nên việc phát huy vai trò của tổ chức Đoàn thanh niên ở các trường sĩ quan quân đội trong xây dựng môi trường văn hóa sư phạm nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên là vấn đề rất quan trọng và thiết thực, là một tất yếu khách quan. Để phát huy vai trò xung kích của Đoàn thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa sư phạm nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên, cấp ủy, chỉ huy các cơ quan, khoa giáo viên và đơn vị quản lý học viên cần quan tâm xây dựng tổ chức đoàn, tin tưởng và giao nhiệm vụ cho tổ chức đoàn xung kích thực hiện các nhiệm vụ chính trị, cũng như nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa sư phạm ở nhà trường; đồng thời phải quan tâm giải quyết tâm tư, nguyện vọng chính đáng của thanh niên, thường xuyên lãnh đạo, chỉ đạo mọi hoạt động của đoàn thanh niên.

Phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ, giảng viên trong xây dựng môi trường văn hóa sư phạm nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên. Đội ngũ cán bộ, giảng viên ở các trường sĩ quan quân đội là lực lượng đông đảo, có vai trò là chủ thể tổ chức các hoạt động xây dựng môi trường văn hóa sư phạm nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học viên. Do đó, đội ngũ cán bộ quản lý học viên, giảng viên cần phải thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình trong công tác quản lý, giáo dục, rèn luyện học viên. Đội ngũ cán bộ quản lý học viên, giảng viên phải không ngừng học tập nâng cao trình độ chuyên môn, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người cán bộ, người thày mẫu mực về tri thức và đạo đức, tạo bầu không khí dân chủ, sáng tạo trong quản lý, giáo dục, rèn luyện, phát triển năng lực sáng tạo của học viên.

Xây dựng môi trường văn hóa sư phạm lành mạnh là một nội dung quan trọng để phát triển năng lực sáng tạo của học viên ở các trường sĩ quan quân đội. Quá trình xây dựng môi trường văn hóa sư phạm luôn phải được thực hiện một cách chặt chẽ, khoa học, đồng bộ và linh hoạt các biện pháp nêu trên.

_______________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 163.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 392, tháng 2-2017

Tác giả : NGUYỄN ĐỨC HÙNG