Môi trường văn hóa pháp luật (MTVHPL) ở đơn vị cơ sở trong quân đội có vai trò rất quan trọng đối với việc định hình, nuôi dưỡng, phát triển hoàn thiện nhân cách người quân nhân. Xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở là nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, tạo nền tảng tinh thần thượng tôn pháp luật để mỗi cán bộ, chiến sĩ tự giác, nghiêm túc chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội những năm qua đã đạt được những kết quả tích cực. Nhờ vậy, hệ giá trị văn hóa pháp luật, các quan hệ văn hóa pháp luật, hoạt động văn hóa pháp luật thực tiễn và thiết chế văn hóa pháp luật ở đơn vị cơ sở trong quân đội được xây dựng tương đối đồng bộ. Tuy nhiên, trước yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa, xây dựng quân đội trong tình hình mới, vấn đề xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở còn tồn tại một số hạn chế, bất cập. Nhận thức, trách nhiệm, năng lực lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện của một số chủ thể, lực lượng tiến hành còn hạn chế; nội dung, hình thức, biện pháp xây dựng thiếu đồng bộ, chưa đa dạng; cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật đảm bảo cho xây dựng MTVHPL còn nhiều khó khăn; một bộ phận cán bộ, chiến sĩ có biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, văn hóa, chưa tự giác, nghiêm túc trong chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị.

Trong tình hình mới, sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, xây dựng và phát triển văn hóa, yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc có bước phát triển mới. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mặt trái kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng trong các lĩnh vực, sự gia tăng chống phá của các thế lực thù địch thực hiện âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực văn hóa, pháp luật, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đã và đang tác động mạnh mẽ đến nhận thức, tư tưởng, tình cảm, đạo đức, hành vi, lối sống theo pháp luật, kỷ luật của cán bộ, chiến sĩ. Điều đó, đặt ra những yêu cầu mới, cao hơn đối với việc xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội, nhằm định hình, phát triển nhân cách quân nhân có đủ phẩm chất và năng lực cần thiết, nhất là ý thức, hành vi và lối sống theo pháp luật, kỷ luật, đáp ứng yêu cầu về chức trách, nhiệm vụ trong tình hình mới. Bối cảnh mới trên cũng đã đặt ra yêu cầu phải xây dựng MTVHPL lành mạnh, có đủ sức đề kháng để chủ động “miễn dịch”, ngăn chặn, đẩy lùi sự xâm nhập của những phản văn hóa pháp luật vào MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội.

Để xây dựng MTVHPL ở các đơn vị cơ sở trong quân đội cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Nâng cao nhận thức cho các tổ chức, các lực lượng trong xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở. Đây là giải pháp rất quan trọng để tạo ra sự thống nhất về nhận thức và hành động của các tổ chức, các lực lượng. Chỉ có trên cơ sở nâng cao nhận thức cho các tổ chức, các lực lượng thì mới làm cho cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp, tổ chức quần chúng, đội ngũ cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị cơ sở có thái độ đúng đắn và trách nhiệm chính trị cao đối với việc tiến hành xây dựng MTVHPL.

Cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp cần thường xuyên làm tốt công tác giáo dục, bồi dưỡng, nâng cao nhận thức cho các tổ chức, các lực lượng về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của xây dựng MTVHPL đối với việc hình thành, phát triển nhân cách quân nhân và xây dựng đơn vị. Theo đó, cần phải làm cho các tổ chức, các lực lượng, mỗi cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị cơ sở nhận thức rõ, MTVHPL là một bộ phận của môi trường sống, môi trường học tập, huấn luyện, rèn luyện, công tác và trưởng thành của quân nhân. Xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở là nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, tạo động lực, nền tảng tinh thần thượng tôn pháp luật để mỗi cán bộ, chiến sĩ tự giác, nghiêm túc chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho các tổ chức, các lực lượng về quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật Nhà nước, điều lệnh, điều lệ của quân đội, các Nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, chủ trương, biện pháp của cấp ủy, chỉ huy các cấp về xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở. Cần tập trung giáo dục cho các tổ chức, lực lượng và mọi cán bộ, chiến sĩ nắm vững lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng ta về văn hóa, xây dựng nền văn hóa mới, con người mới, về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đặc biệt, cần giáo dục nâng cao nhận thức cho các tổ chức, các lực lượng nhận thức sâu sắc về các nghị quyết, chỉ thị, hướng dẫn của cấp ủy, chỉ huy các cấp về xây dựng nền văn hóa và môi trường văn hóa; nhận thức sâu sắc mục tiêu, nội dung xây dựng MTVHPL; nắm chắc tiêu chuẩn đơn vị cơ sở có MTVHPL tích cực, lành mạnh.

Xây dựng đồng bộ các thành tố cấu thành MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội. Đây là giải pháp cơ bản, trung tâm trong hệ thống giải pháp xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội; bao gồm: xây dựng hệ giá trị văn hóa pháp luật; các quan hệ văn hóa pháp luật; hoạt động văn hóa pháp luật thực tiễn; hệ thống các thiết chế văn hóa pháp luật.

Trước hết, cần xây dựng MTVHPL có hệ giá trị văn hóa pháp luật ở đơn vị cơ sở tích cực, lành mạnh. Cụ thể hóa hệ giá trị văn hóa pháp luật về quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của mỗi người và mỗi tổ chức ở đơn vị cơ sở; trình tự, thủ tục giải quyết và xử lý các vấn đề thực tiễn pháp luật, kỷ luật ở đơn vị cơ sở. Tích cực xây dựng, bổ sung hoàn thiện hệ giá trị chuẩn mực của kỷ luật quân đội: hệ giá trị văn hóa pháp luật, kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị về huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu; về thực hiện lễ tiết, tác phong quân nhân (xưng hô, chào hỏi); về trực ban, trực chiến, tuần tra, canh gác, đóng quân, canh phòng, bảo vệ chính trị nội bộ; về khen thưởng, xử phạt trong quân đội; về việc đi lại trong đơn vị, ngoài doanh trại, tham gia giao thông; về quan hệ công dân, quan hệ quân nhân; về mối quan hệ với địa phương, nhân dân nơi địa bàn đóng quân, tham gia công tác dân vận, kết nghĩa; về hành vi, ứng xử giữa các quân nhân với nhau trong cuộc sống hằng ngày…

Xây dựng đồng bộ các quan hệ văn hóa pháp luật ở đơn vị cơ sở bao gồm: quan hệ giữa lãnh đạo và chịu sự lãnh đạo; quan hệ giữa chỉ huy và phục tùng chỉ huy; quan hệ phối hợp, hiệp đồng giữa các cơ quan, đơn vị; quan hệ giữa cán bộ với chiến sĩ; giữa cán bộ với cán bộ; giữa chiến sĩ với chiến sĩ; giữa cán bộ, chiến sĩ với quần chúng nhân dân… Các mối quan hệ văn hóa pháp luật này cần được xây dựng và thực hiện trên tinh thần thượng tôn pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị, phù hợp với bản chất, truyền thống tốt đẹp của quân đội ta, cũng như truyền thống, văn hóa của dân tộc.

Xây dựng và thực hiện đồng bộ các hoạt động văn hóa pháp luật thực tiễn ở đơn vị cơ sở trong quân đội. Cấp ủy, chỉ huy các cấp cần thường xuyên thực hiện tốt các hoạt động giáo dục pháp luật, kỷ luật cho cán bộ, chiến sĩ ở đơn vị cơ sở. Tăng cường các hoạt động quản lý, duy trì, rèn luyện cán bộ, chiến sĩ tự giác chấp hành nghiêm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị. Thường xuyên làm tốt hoạt động đấu tranh, phê phán những hành vi vi phạm pháp luật, kỷ luật. Kiên quyết xử lý nghiêm minh, có lý, có tình, công tâm, khách quan, “không có vùng cấm” đối với những cơ quan, đơn vị, cán bộ, chiến sĩ vi phạm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị.

Xây dựng đồng bộ các thiết chế văn hóa pháp luật ở đơn vị cơ sở trong quân đội. Cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp cần xây dựng đồng bộ hệ thống lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức quần chúng với hệ thống các quy chế, quy tắc sinh hoạt, hoạt động, làm việc chặt chẽ, hiệu lực, hiệu quả theo pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị. Xây dựng hệ thống thiết chế lãnh đạo, mà trực tiếp là xây dựng chi bộ, đảng bộ ở đơn vị cơ sở trong sạch vững mạnh, có năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu cao. Xây dựng đồng bộ hệ thống chỉ huy các cấp vững mạnh, có cơ cấu hợp lý, có năng lực chỉ huy, quản lý, rèn luyện quân nhân và đơn vị thuộc quyền tự giác chấp hành nghiêm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị.

Xây dựng đồng bộ và phát huy vai trò của các thiết chế văn hóa pháp luật về cơ sở vật chất ở đơn vị cơ sở, như: nơi ăn, ở, sinh hoạt, huấn luyện… theo hướng chính quy, từng bước hiện đại. Thường xuyên bảo đảm tốt hệ thống trang bị, kỹ thuật trong mọi hoạt động của cán bộ, chiến sĩ, nhất là những trang thiết bị thiết yếu đối với việc rèn luyện, thực hiện lối sống và làm việc theo pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị. Xây dựng đồng bộ và thường xuyên duy trì hoạt động của phòng Hồ Chí Minh, tủ sách pháp luật, các phương tiện thông tin, truyền thanh nội bộ trong việc tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật ở đơn vị cơ sở. Hệ thống cảnh quan ở các đơn vị cơ sở cần được tổ chức xây dựng, sắp xếp gọn gàng, thống nhất, chính quy, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và đặc điểm tình hình của đơn vị.

Phát huy sức mạnh tổng hợp trong xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội. Trước hết, cần phát huy vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp đối với xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở. Theo đó, cấp ủy, tổ chức đảng các cấp cần tích cực, sáng tạo đề ra chủ trương, biện pháp lãnh đạo sát đúng, có tính khả thi đối với xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở ở từng giai đoạn. Quá trình tổ chức thực hiện cần phân công, giao nhiệm vụ cho từng cấp ủy viên phụ trách trên từng mặt công tác; phát huy tính tiền phong gương mẫu của cấp ủy, đội ngũ cán bộ, đảng viên trong thực hiện nhiệm vụ; lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức Đoàn Thanh niên các cấp đề ra chương trình hành động cụ thể, thiết thực xung kích thực hiện nhiệm vụ xây dựng MTVHPL ở đơn vị. Phát huy vai trò trách nhiệm của tổ chức chỉ huy các cấp ở đơn vị trong quán triệt và cụ thể hóa đường lối của Đảng, pháp luật Nhà nước, nghị quyết của cấp ủy, chỉ thị, hướng dẫn của người chỉ huy và cơ quan chính trị cấp trên, tình hình thực tiễn của đơn vị để xây dựng chương trình, kế hoạch xây dựng MTVHPL ở đơn vị.

Phát huy vai trò tích cực, chủ động, sáng tạo của cán bộ, chiến sĩ trong các hoạt động xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở. Mỗi cán bộ, chiến sĩ tích cực, sáng tạo hoàn thiện hệ giá trị văn hóa pháp luật, thực hiện tốt các mối quan hệ văn hóa pháp luật, tham gia có hiệu quả các hoạt động pháp luật thực tiễn, xây dựng đồng bộ các thiết chế văn hóa pháp luật có chất lượng cao sẽ trực tiếp tạo ra MTVHPL ở đơn vị cơ sở tích cực, lành mạnh.

Tích cực đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả các hiện tượng phản văn hóa xâm nhập vào MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội. Cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp cần đẩy mạnh công tác tổ chức thực hiện đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả những hiện tượng phản văn hóa pháp luật, biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ đơn vị theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII của Đảng gắn với việc thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, Chỉ thị số 855-CT/QUTW của Thường vụ Quân ủy T.Ư về đẩy mạnh thực hiện Cuộc vận động phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh “Bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ mới, phong trào thi đua thực hiện Văn hóa công sở trong Quân đội.

Kiên quyết, xử lý nghiêm minh, “không có vùng cấm” đối với những cá nhân, tổ chức có những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, làm việc vô kỷ cương, vi phạm kỷ luật Đảng, pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội và quy định của đơn vị. Thường xuyên làm tốt công tác khen thưởng, bảo vệ và nhân rộng những điển hình tiên tiến, tấm gương sống và làm việc theo pháp luật, nhất là những tấm gương dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, đấu tranh kiên quyết vạch trần những cá nhân, tổ chức vi phạm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội. Mỗi tổ chức, cá nhân tích cực đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả những hiện tượng phản văn hóa pháp luật, biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ mỗi tổ chức; sống và làm việc theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh “bộ đội Cụ Hồ” với những việc làm cụ thể sẽ góp phần thiết thực vào xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội tích cực, lành mạnh.

Xây dựng MTVHPL ở đơn vị cơ sở trong quân đội có vai trò rất quan trọng đối với việc hoàn thiện nhân cách người quân nhân có thói quen, hành vi, lối sống tự giác, nghiêm minh theo pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội. Vì vậy, cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp cũng như mỗi cán bộ, chiến sĩ cần xác định xây dựng MTVHPL là nhiệm vụ thường xuyên. Quá trình xây dựng phải thực hiện đồng bộ, vận dụng linh hoạt sáng tạo các giải pháp nêu trên, phù hợp với đặc điểm tình hình nhiệm vụ của từng đơn vị trong những giai đoạn nhất định để đạt hiệu quả cao nhất.

Tác giả: Đặng Văn Sánh - Lê Xuân Thanh

Nguồn: Tạp chí VHNT số 435, tháng 8-2020