Văn hóa quân sự truyền thống là một bộ phận quan trọng hợp thành nền văn hóa Việt Nam, được hình thành và phát triển qua hàng nghìn năm đấu tranh giành và giữ độc lập dân tộc của nhân dân ta. Có thể khái quát những đặc trưng cơ bản của văn hóa quân sự truyền thống Việt Nam đó là: lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết cộng đồng, tính nhân văn cao cả và nghệ thuật quân sự độc đáo. Những giá trị đặc trưng ấy khi được khơi dậy, phát huy và lan tỏa đến mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội, sẽ chuyển hóa thành sức mạnh vật chất vô cùng mạnh mẽ, bảo vệ vững chắc tổ quốc.

Học viên các nhà trường sĩ quan quân đội là lực lượng quan trọng, là nguồn kế cận, bổ sung trực tiếp xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội. Điều đó đòi hỏi họ phải thực sự vững vàng về chính trị, tư tưởng, đạo đức và chuẩn mực về nhân cách. Tuy nhiên, nhân cách của họ chỉ hình thành và phát triển bền vững khi được thấm đượm các giá trị văn hóa quân sự truyền thống của dân tộc. Trong những năm qua, vấn đề phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong xây dựng nhân cách của học viên các trường sĩ quan quân đội đã được lãnh đạo, chỉ huy các cấp quan tâm, vì vậy đã góp phần đào tạo, bồi dưỡng học viên trở thành những nhân cách văn hóa. Tuy nhiên, do những nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau mà hiện nay, hoạt động này vẫn còn những hạn chế, bất cập nhất định. Một bộ phận học viên có biểu hiện thái độ thờ ơ với chính trị; đề cao chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng, sống buông thả, vi phạm kỷ luật; quay lưng, phủ nhận các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc... Trong lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng nhân cách học viên, cấp ủy, chỉ huy, chính trị viên ở một số đơn vị cơ sở chưa quan tâm đổi mới, nâng cao hiệu quả việc phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống, các biện pháp còn mang nặng tính hành chính quân sự hoặc giáo dục chính trị thuần túy. Một số biểu hiện lệch chuẩn về văn hóa trong học viên các trường sĩ quan quân đội chưa được khắc phục kịp thời… Tình hình đó làm cho nhân cách của học viên phát triển chưa toàn diện và thiếu tính bền vững.

Từ những cơ sở trên, cho thấy, phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong xây dựng nhân cách học viên các trường sĩ quan quân đội là một vấn đề mang tính cấp thiết và có ý nghĩa lâu dài. Có thể quan niệm: phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong xây dựng nhân cách của học viên các trường sĩ quan quân đội là hoạt động có mục đích của các chủ thể trong việc sử dụng hệ thống các cách thức, biện pháp theo cơ chế nhất định nhằm khai thác và nhân lên tác dụng, tiềm năng, sức mạnh của giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong việc xây dựng, định hình văn hóa đối với các yếu tố hợp thành nhân cách của học viên các trường sĩ quan quân đội, đáp ứng mục tiêu, yêu cầu đào tạo.

Để quá trình phát huy đạt hiệu quả thiết thực, cần quán triệt tốt các yêu cầu có tính nguyên tắc, đồng thời phải tiến hành đồng bộ hệ thống các giải pháp, trong đó tập trung vào một số giải pháp cơ bản sau:

Một là, tạo dựng môi trường văn hóa thấm đẫm giá trị văn hóa quân sự truyền thống, làm cơ sở cho xây dựng nhân cách cho học viên

 Con người là chủ thể, đồng thời là sản phẩm của hoàn cảnh, “con người tạo ra hoàn cảnh đến mức nào thì hoàn cảnh cũng tạo ra con người đến mức ấy” (1). Với các chủ thể quân sự, môi trường trực tiếp tác động, chi phối họ là môi trường văn hóa quân sự. Do đó, cần tạo dựng môi trường văn hóa thấm đẫm giá trị văn hóa quân sự truyền thống làm cơ sở cho xây dựng nhân cách cho học viên.

Vấn đề quan trọng đầu tiên trong tạo dựng môi trường văn hóa thấm đẫm giá trị văn hóa quân sự truyền thống làm cơ sở xây dựng nhân cách cho học viên đòi hỏi các nhà trường quân đội cần hoàn thiện hệ thống giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong môi trường văn hóa ở đơn vị mình.

Hệ thống giá trị văn hóa quân sự truyền thống là yếu tố cốt lõi của môi trường văn hóa ở các nhà trường quân đội và là nhân tố cơ bản cấu thành mô hình nhân cách của học viên. Hoàn thiện hệ thống giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong môi trường văn hóa ở nhà trường quân đội hiện nay phải xuất phát từ tính đặc thù của từng nhà trường. Trên cơ sở các giá trị phổ biến, mỗi đơn vị có sự vận dụng linh hoạt, cụ thể hóa trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống giá trị văn hóa quân sự truyền thống - tiêu chí nhân cách học viên ở đơn vị mình, tạo ra mô hình nhân cách học viên với sắc thái văn hóa riêng. Biện pháp cơ bản là phát huy vai trò các chủ thể quân sự và bản thân học viên, khơi nguồn và phát triển những giá trị văn hóa quân sự truyền thống, loại bỏ những nội dung không còn phù hợp, tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa văn hóa nhân loại, những giá trị mới xuất hiện trong đời sống xã hội và trong môi trường văn hóa quân sự.

Bên cạnh hoàn thiện hệ thống giá trị văn hóa quân sự truyền thống, cần đẩy mạnh việc phát triển hệ thống các quan hệ văn hóa lành mạnh và đa dạng hóa các hình thái hoạt động văn hóa, nhất là các hoạt động sáng tạo, hưởng thụ và giao lưu văn hóa ở các nhà trường quân đội. Trong bối cảnh hiện nay, các nhà trường quân đội cần xây dựng quan hệ xã hội trong sáng lành mạnh, vừa mang tính chất quân sự, vừa thấm đẫm giá trị văn hóa truyền thống, văn hóa bộ đội cụ Hồ, khắc phục triệt để tình trạng mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức, quan liêu, quân phiệt, thiên vị, cục bộ địa phương... Đặc biệt là khắc phục tình trạng thương mại hóa các quan hệ xã hội, lối sống vô cảm, thiếu trách nhiệm, không chia sẻ... biểu hiện ở sự thờ ơ với nỗi đau của người khác nhưng lại sợ liên lụy và ảnh hưởng đến lợi ích bản thân, đã và đang len lỏi vào môi trường quân sự. Vấn đề đặt ra là phải bắt đầu từ xây dựng các tổ chức và con người quân sự, phát huy dân chủ quân sự. Coi sự vững mạnh của hệ thống tổ chức và tấm gương sáng của đội ngũ cán bộ, đảng viên, đoàn viên là nòng cốt cho xây dựng các quan hệ văn hóa trong sáng lành mạnh ở các nhà trường quân đội. Đồng thời, các nhà trường quân đội phải tổ chức lãnh đạo chặt chẽ, có định hướng, có kế hoạch hoạt động văn hóa bảo đảm tính phong phú về nội dung, đa dạng về hình thức thể hiện, hướng tới mục tiêu thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của đơn vị và xây dựng, phát triển nhân cách của học viên. Tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, cán bộ chuyên trách và bản thân mỗi học viên vừa là khách thể vừa là chủ thể tích cực của các hoạt động văn hóa. Những hoạt động càng có định hướng tích cực và càng sâu rộng trong phong trào quần chúng thì hiệu quả phát triển, hoàn thiện nhân cách của học viên càng cao.

Hai là, đổi mới tuyên truyền, giáo dục giá trị văn hóa quân sự truyền thống nhằm xây dựng nhân cách cho học viên

Đổi mới tuyên truyền, giáo dục là yêu cầu tất yếu để nâng cao hiệu quả phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống nhằm xây dựng nhân cách cho học viên ở các trường sĩ quan quân đội hiện nay. Theo đó, các nhà trường quân đội cần quan tâm nghiên cứu đổi mới nội dung, chương trình giáo dục mang tính toàn diện cho học viên nhằm xây dựng nhân cách chuẩn mực của họ. Quá trình đổi mới nội dung, chương trình giáo dục phải bám sát sự vận động, phát triển của thực tiễn xây dựng quân đội và xu hướng phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong xây dựng nhân cách của học viên các trường sĩ quan quân đội hiện nay, đảm bảo tính kế thừa, tính hệ thống, tính cơ bản và chuẩn hóa, thống nhất trong toàn quân, đồng thời phải chú trọng tính mở, phù hợp với tình hình nhiệm vụ, địa bàn đóng quân, đặc điểm mỗi lớp học viên ở mỗi nhà trường, trong từng giai đoạn phát triển và hướng tới mô hình nhân cách bộ đội cụ Hồ của học viên, nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng con người quân sự trong nền kinh tế thị trường đầy biến động.

Đổi mới hình thức, phương pháp giáo dục là sự hiện thực hóa nội dung giáo dục, đóng vai trò quyết định để đạt được mục tiêu giáo dục. Quá trình đổi mới cần bảo đảm tính hệ thống, tính liên tục, kế thừa hợp lý của các hình thức, phương pháp giáo dục, gắn với việc bảo đảm cơ sở vật chất và yêu cầu cao về phẩm chất chính trị, đạo đức, hệ thống tri thức cần thiết và khả năng sư phạm của đội ngũ cán bộ làm công tác giáo dục ở các nhà trường.

Ba là, phát huy tính năng động, sáng tạo của học viên trong việc hấp thu giá trị văn hóa quân sự truyền thống nhằm xây dựng nhân cách của mình

Đây là giải pháp mang tính hướng nội nhằm phát huy cao độ nỗ lực chủ quan của bản thân học viên ở các trường sĩ quan quân đội với tính cách là chủ thể trực tiếp của quá trình phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong xây dựng nhân cách của chính họ. Thực tiễn chứng minh, dù điều kiện khách quan có thuận lợi đến đâu, nhưng nếu bản thân từng học viên thiếu tích cực, tự giác, sáng tạo trong nâng cao nhận thức và tiếp thu, chuyển hóa các giá trị văn hóa quân sự truyền thống thành thái độ, hành vi, ứng xử theo mô thức văn hóa thì hiệu quả của quá trình này không cao.

Thông qua các hình thức tuyên truyền, giáo dục, rèn luyện và tự giáo dục, làm cho học viên nhận thức đầy đủ, sâu sắc về giá trị văn hóa quân sự truyền thống. Đồng thời, giải quyết đúng đắn các quan hệ lợi ích có tính đặc thù của quân nhân cách mạng nói chung và bộ đội cụ Hồ nói riêng, trong tính quy định của lợi ích dân tộc, giai cấp và nhân dân. Mặt khác, cần nâng cao nhận thức của học viên các trường sĩ quan về thực chất của quá trình phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong điều kiện mới nhằm tự khẳng định và phát huy tính tích cực, tự giác của mình với tư cách chủ thể.

Cần kết hợp nâng cao nhận thức với trình độ của học viên, tự chuyển hóa nhận thức thành động cơ, ý chí quyết tâm, thói quen hành vi và mô thức ứng xử văn hóa. Dưới tác động có chủ đích của các chủ thể lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, bản thân mỗi học viên phải tự nỗ lực thực hiện sự chuyển hóa này. Điều đó đòi hỏi học viên phải tự chiến thắng bản thân mình để vươn lên giác ngộ chính trị, tự tìm thấy giá trị, ý nghĩa cuộc sống, hạnh phúc cá nhân trong hạnh phúc của đồng đội, của nhân dân lao động.

Biện pháp có tính cơ bản, xuyên suốt là mỗi học viên phải tích cực, kiên trì vận dụng những chuẩn mực giá trị văn hóa quân sự truyền thống và phẩm chất bộ đội cụ Hồ vào rèn luyện bản thân trong thực tiễn hoạt động quân sự ở mọi lúc, mọi nơi, từ sinh hoạt đời thường đến chấp hành kỷ luật, thực hiện nền nếp chính quy; từ học tập, huấn luyện đến sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu; từ rèn luyện lễ tiết tác phong quân nhân đến rèn luyện bản lĩnh chính trị... Phải làm cho mỗi hoạt động đó trở thành những hoạt động văn hóa, tuân theo quy luật phát triển văn hóa, thấm đẫm giá trị văn hóa quân sự truyền thống, có như vậy mỗi học viên mới tự chuyển hóa nhận thức thành thói quen, hành vi và mô thức ứng xử văn hóa chuẩn mực.

Bốn là, bảo đảm chế độ chính sách, khuyến khích vật chất và tinh thần nhằm phát huy tính tích cực, tự giác của học viên trong quá trình phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống nhằm xây dựng nhân cách của họ

Triết học Mác - Lênin khẳng định, tất cả mọi hoạt động của con người (có ý thức) đều là hoạt động có mục đích. Mục đích hoạt động của con người xét đến cùng là vì những lợi ích gắn liền với chủ thể. Tất cả những gì mà con người đấu tranh giành lấy đều gắn liền với lợi ích của họ. Do đó, mọi hoạt động của thanh niên quân đội và quá trình phát huy chủ nghĩa yêu nước của họ, xét đến cùng cũng không nằm ngoài quy luật ấy.

Phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống trong xây dựng nhân cách của học viên ở các trường sĩ quan quân đội là quá trình phát huy tính tích cực và sự nỗ lực cá nhân của mỗi học viên trong khi thực hiện các nhiệm vụ quân sự. Quá trình đó tác động vào họ một cách tổng hợp, bằng nhiều mặt, nhiều yếu tố, trong đó, lợi ích đóng vai trò là một động lực cơ bản, trực tiếp và mạnh mẽ nhất. Chính việc giải quyết tốt, sự kết hợp đúng đắn các lợi ích của học viên, sẽ huy động và nhân lên sức mạnh động lực tinh thần to lớn, quan trọng trong quá trình phát huy.

Hiện thực hóa giải pháp này, các nhà trường quân đội cần bảo đảm chế độ chính sách đầy đủ, công bằng tạo động lực để học viên tích cực, tự giác phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống. Coi trọng giáo dục, nâng cao nhận thức cho học viên về nghĩa vụ, quyền lợi và chế độ chính sách độ đãi ngộ mà họ được hưởng. Đồng thời, tổ chức thực hiện nghiêm chỉnh ở mỗi đơn vị, tăng cường dân chủ đi đôi với kiểm tra, giám sát. Có biện pháp hữu hiệu ngăn chặn, khắc phục những biểu hiện tiêu cực trong bảo đảm quyền lợi cho học viên.

Hệ thống các giải pháp phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống nhằm xây dựng nhân cách của học viên các trường sĩ quan quân đội hiện nay là hệ quả tất yếu, hợp logic của nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Mỗi giải pháp giải quyết một mặt, một nội dung trong tính tổng thể của quá trình phát huy giá trị văn hóa quân sự truyền thống nhằm xây dựng nhân cách của học viên các trường sĩ quan quân đội hiện nay. Vì vậy, trong tổ chức thực hiện phải có quan điểm tổng hợp và đồng bộ. Tùy theo đối tượng và mục tiêu, yêu cầu giáo dục đào tạo của từng nhà trường mà vận dụng linh hoạt, nhằm đem lại hiệu quả cao nhất.

_____________

1. C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.55. 

Nguồn : Tạp chí VHNT số 406, tháng 4 - 2018

Tác giả : NGÔ BẰNG LINH