Văn hóa pháp luật là bộ phận cấu thành của văn hóa, phản ánh các giá trị của con người trong quá trình sống và làm việc theo hiến pháp, pháp luật. Ở nước ta, trong quá trình xây dựng và bảo vệ tổ quốc, nhất là trong quá trình hội nhập toàn cầu hóa, phát triển kinh tế tri thức, văn hóa pháp luật giữ vai trò quan trọng trong xây dựng nhân cách cho con người nói chung và cho học viên ở các trường đại học quân sự nói riêng. Bởi, văn hóa pháp luật khi đã được học viên chiếm lĩnh, thẩm thấu vào trong mỗi suy nghĩ, hành động, việc làm sẽ là yếu tố cơ bản giúp cho học viên không ngừng phấn đấu học tập, rèn luyện khắc phục khó khăn, gian khổ đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo ở nước ta nói chung và ở các trường đại học quân sự nói riêng. Đồng thời, còn là môi trường tốt để hình thành, phát triển nhân cách người sĩ quan trẻ tương lai có đầy đủ tố chất về phẩm chất, năng lực, góp phần vào hoàn thiện mô hình, mục tiêu đào tạo con người có sức khỏe, trí tuệ của quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.

Quân đội nhân dân Việt Nam nói chung, các trường đại học quân sự nói riêng không chỉ là nơi thừa nhận, chấp hành pháp luật, còn là nơi tuyên truyền, giáo dục pháp luật. Để xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, xây dựng nhà trường chính quy, tiên tiến, mẫu mực, các trường đại học quân sự phải tiếp tục đổi mới về huấn luyện bộ đội, đào tạo cán bộ… coi trọng chính quy, kiên quyết làm chuyển biến tình hình vi phạm kỷ luật của học viên trong thực hiện các nhiệm vụ, cũng như trong thực hiện các chế độ, nền nếp trong ngày, trong tuần của đơn vị. Cùng với việc nâng cao chất lượng dạy học, nghiên cứu khoa học, việc bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên, giúp cho học viên từng bước hoàn thiện về phẩm chất, nhân cách để trở thành người sĩ quan tương lai của Đảng, công tác trong lĩnh vực quân đội phải trở thành nhu cầu, động lực nội tại trong mỗi học viên; chỉ khi đó văn hóa pháp luật mới phát huy tác dụng.

Học viên đào tạo sĩ quan ở các nhà trường quân đội là những học sinh, sinh viên, quân nhân có đủ tiêu chuẩn về chính trị, đạo đức, trình độ học vấn và sức khỏe, đã trúng tuyển qua kỳ thi tuyển sinh quân sự hoặc cử tuyển theo quy chế của Bộ giáo dục và Đào tạo, Bộ Quốc phòng, được học tập, rèn luyện ở các nhà trường quân đội theo nội dung chương trình xác định, sau khi tốt nghiệp được phong quân hàm sĩ quan và được điều động, bổ nhiệm chức vụ cán bộ ở các đơn vị, cơ quan, nhà trường quân đội theo yêu cầu, nhiệm vụ. Văn hóa pháp luật của học viên đào tạo sĩ quan có những đặc điểm chung, thống nhất, đồng thời cũng có những nét đặc thù so với văn hóa pháp luật của người sĩ quan nói chung, đặc điểm chung đó là mọi cán bộ, học viên trong quân đội đều có một văn hóa pháp luật Mác - Lênin, đều được điều chỉnh bởi hệ thống pháp luật Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đều thống nhất về hệ giá trị, chuẩn mực, tiêu chí đánh giá, đều hoạt động vì lợi ích chung của cách mạng, nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nét đặc thù trong văn hóa pháp luật của học viên đào tạo sĩ quan là những giá trị văn hóa pháp luật đó phải gắn với đặc điểm, cương vị chức trách người học viên đang học tập tại trường. Văn hóa pháp luật của học viên đào tạo sĩ quan ở các trường đại học quân sự được cấu thành từ nhiều yếu tố, mỗi yếu tố được hình thành, phát triển trong quá trình học tập, rèn luyện tại trường và tiếp tục được củng cố trong suốt cuộc đời quân ngũ của bản thân. Những yếu tố cấu thành văn hóa pháp luật của học viên đào tạo sĩ quan ở các trường đại học quân sự bao gồm: ý thức, hành vi chấp hành pháp luật của học viên trong hoạt động học tập, rèn luyện phấn đấu theo mô hình, mục tiêu đào tạo.

Trong những năm qua, lãnh đạo, chỉ huy các cấp ở các trường đại học quân sự đã có nhận thức đúng, trách nhiệm cao trong bồi dưỡng văn hóa pháp luật, không ngừng đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp bồi dưỡng văn hóa pháp luật của học viên đào tạo sĩ quan. Ý thức tự giác chấp hành pháp luật, kỷ luật của học viên ngày càng được nâng lên, có ảnh hưởng tích cực đến việc hình thành, phát triển phẩm chất, nhân cách, xây dựng phương pháp tác phong công tác của người sĩ quan tương lai. Trình độ văn hóa pháp luật đã trở thành nhu cầu, động cơ thôi thúc học viên say mê, học tập, rèn luyện, không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo và xây dựng đơn vị vững mạnh, nhà trường chính quy, tiên tiến mẫu mực.

Bên cạnh những ưu điểm đã đạt được, việc bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên để hoàn thiện nhân cách người cán bộ tương lai còn bộc lộ một số hạn chế nhất định: một số cấp ủy, cán bộ quản lý học viên, giảng viên chưa thực sự coi trọng việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên, kiến thức pháp luật chưa toàn diện, tư duy lý luận, năng lực giáo dục chính trị tư tưởng và tiến hành công tác đảng, công tác chính trị còn có mặt hạn chế chưa đáp ứng kịp thời với đòi hỏi của thực tiễn. Thiếu tính chủ động, sáng tạo, phát hiện vấn đề nảy sinh trong chấp hành pháp luật, kỷ luật, trong tổ chức quản lý học viên và nâng cao chất lượng bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên còn lúng túng; tác phong làm việc còn giản đơn thiếu khoa học, quy trình quản lý chưa đi vào kế hoạch cụ thể, cá biệt còn có người ngại học tập, rèn luyện, thiếu ý chí vươn lên, thỏa mãn dừng lại, chưa thường xuyên nắm bắt chất lượng hoạt động của đơn vị, sự phối hợp giữa các đơn vị học viên với cơ quan, khoa giáo viên, giữa cán bộ quản lý học viên với các lực lượng trong bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên có lúc, có nơi chưa thống nhất, chưa thường xuyên… Để góp phần bồi dưỡng văn hóa pháp luật trong xây dựng nhân cách của học viên đào tạo sĩ quan ở các trường đại học quân sự hiện nay cần thực hiện có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

Một là, nâng cao nhận thức, phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, các lực lượng trong bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên đào tạo sĩ quan để hoàn thiện nhân cách cho họ.

Đây là giải pháp rất quan trọng để tạo ra sự thống nhất về nhận thức và hành động của các tổ chức, lực lượng trong quá trình bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên, làm cho quá trình bồi dưỡng văn hóa pháp luật thành quá trình tự giác, tích cực, chủ động của các tổ chức, lực lượng và mỗi cán bộ, học viên. Đó là quá trình làm cho các tổ chức, lực lượng và mỗi cán bộ, học viên biết trân trọng những yếu tố văn hóa, lựa chọn, tiếp thu những giá trị văn hóa pháp luật, biết xác định đúng và phát triển những quan hệ trong tập thể đơn vị, hiểu rõ vị trí, vai trò, ý nghĩa của văn hóa pháp luật trong xây dựng đơn vị và bồi dưỡng nhân cách người học viên. Thực tiễn cho thấy, trình độ nhận thức, vai trò, trách nhiệm và năng lực của các tổ chức, các lực lượng trong nhà trường luôn là nhân tố hàng đầu quyết định chất lượng, hiệu quả công tác bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên đào tạo sĩ quan. Giáo dục cho mọi đối tượng trong nhà trường nắm vững các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các chỉ thị, nghị quyết của Đảng và Nhà nước về những vấn đề liên quan đến văn hóa pháp luật, xây dựng con người mới, tăng cường quản lý, kỷ luật, xây dựng nhà trường chính quy, tiên tiến, mẫu mực.

Hai là, đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình giáo dục đào tạo, tổ chức tốt các hình thức, phương pháp bồi dưỡng kiến thức cơ bản, hệ thống về pháp luật cho học viên. Đây là giải pháp trung tâm, là vấn đề có ý nghĩa quyết định chất lượng, hiệu quả bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên. Thực tiễn, ở nhà trường quân đội cho thấy việc bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên đã được quan tâm, chú trọng, tuy nhiên do nhiều nguyên nhân mà việc đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình giáo dục, đào tạo, tổ chức tốt các hình thức, phương pháp bồi dưỡng kiến thức cơ bản, hệ thống về pháp luật cho học viên đào tạo sĩ quan ở một số nhà trường vẫn còn một số mặt thiếu xót, tình trạng chuyên môn đơn nhất, kỹ thuật thuần túy vẫn xuất hiện trong quá trình thực hiện nội dung, chương trình giáo dục, đào tạo chưa gắn kết chặt chẽ giữa trang bị kiến thức với bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách, văn hóa pháp luật của học viên, chưa thực hiện nhuần nhuyễn dạy nghề với dạy người. Đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình đào tạo phải dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật, kỷ luật quân sự, những vấn đề về hiến pháp, pháp luật nhà nước. Tùy theo từng đối tượng học viên, nhiệm vụ năm học và không gian, thời gian cụ thể để đổi mới nội dung cho phù hợp. Đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình giáo dục pháp luật trong các nhà trường quân đội cần được xác định theo ba nhóm đối tượng. Các trường đào tạo sĩ quan chính trị, sĩ quan chỉ huy, cán bộ, nhân viên chuyên môn, nghiệp vụ. Đổi mới hoàn thiện nội dung giáo dục pháp luật hướng vào việc nâng cao nhận thức, phát triển, hoàn thiện niềm tin và ý chí quyết tâm chấp hành pháp luật, chủ động phòng ngừa và kiên quyết đấu tranh loại bỏ những tác động, ảnh hưởng xấu trong chấp hành pháp luật, đấu tranh phê phán, chống lại những nhận thức, biểu hiện sai trái làm suy giảm tính tổ chức, kỷ luật, nắm chắc các bước, các biện pháp và hình thức xử lý thi hành pháp luật, kỷ luật. Từ đó làm cho học viên có tri thức, có kiến thức về pháp luật, ý thức sâu sắc sống và làm việc theo hiến pháp, pháp luật.

Ba là, phát huy tính tích cực, chủ động của học viên đào tạo sĩ quan trong tự giáo dục, rèn luyện bồi dưỡng văn hóa pháp luật. Đây là giải pháp quan trọng và có ý nghĩa quyết định trực tiếp tới kết quả bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên. Đó là quá trình người học tự tổ chức các hoạt động của mình trên cơ sở lặp đi lặp lại nhiều lần, chuẩn xác các yêu cầu của pháp luật nhà nước, điều lệnh, điều lệ chế độ quy định của đơn vị, của nhà trường, trở thành thói quen, hành vi trong học tập, rèn luyện và sinh hoạt hàng ngày. Thực chất đó là sự tích lũy kinh nghiệm, cách ứng xử đúng đắn, tự mình vượt qua những khó khăn, phức tạp để hình thành thói quen, hành vi tốt phù hợp với yêu cầu hoạt động quân sự, khắc phục những nét tiêu cực trong tính cách, củng cố ý chí, giúp học viên tự tin, tự kiềm chế bình tĩnh xử lý đúng đắn các mối quan hệ. Chính thông qua tự bồi dưỡng hàng ngày, học viên đào tạo sĩ quan mới đánh giá được năng lực, mở rộng tầm nhận thức của họ, soi sáng trí tuệ và tôi luyện được ý chí của họ. Học viên phải luôn có thái độ nghiêm túc, trách nhiệm cao, tự giác, say mê với động cơ nội tại bên trong thúc giục tham gia các hoạt động để tiếp nhận thông tin, tri thức, kinh nghiệm và rèn luyện bản lĩnh ý chí, quyết tâm…đồng thời phải có sự định hướng tạo điều kiện giúp đỡ của chủ thể trong quá trình giáo dục, rèn luyện thì quá trình đó mới đạt kết quả cao.

Bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên đào tạo sĩ quan là tổng thể những hoạt động tư tưởng, tổ chức của chủ thể bao gồm nhiều khâu, nhiều bước với những nội dung, hình thức, biện pháp phù hợp. Bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên đào tạo sĩ quan có vai trò hết sức quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập, rèn luyện thực hiện mục tiêu, yêu cầu đào tạo. Do đó, bồi dưỡng văn hóa pháp luật cho học viên phải trở thành nhu cầu nội tại trong mỗi học viên, chiếm lĩnh mọi suy nghĩ, hành động của mỗi học viên, có như vậy, mới làm cho văn hóa pháp luật thẩm thấu sâu vào trong quá trình giáo dục, đào tạo ở các trường đại học quân sự hiện nay, đáp ứng được nhiệm vụ xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 393, tháng 3-2017

Tác giả : NGUYỄN MẠNH TƯỜNG