Với bề dày lịch sử hơn 4000 năm dựng nước và giữ nước, văn hóa truyền thống (VHTT) đã trở thành những giá trị tinh thần vô giá, có ý nghĩa to lớn trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. VHTT đã đồng hành với nhân dân ta trong suốt chiều dài lịch sử, đặc biệt, trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, văn hóa đã tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do cho dân tộc, trở thành mũi nhọn xung kích trên mặt trận văn hóa tư tưởng, làm thất bại âm mưu, thủ đoạn của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch. Hiện nay, việc phát huy vai trò của văn hóa trong thực hiện quy chế dân chủ ở nông thôn là cần thiết, nhằm nâng cao tính năng động, sáng tạo, tinh thần làm chủ của quần chúng nhân dân trong công cuộc kiến thiết nước nhà, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Việt Nam là đất nước yêu chuộng hòa bình, nhưng do chính hoàn cảnh lịch sử, yêu cầu của cuộc đấu tranh chống thiên nhiên, giặc giã buộc dân tộc ta phải vùng lên chiến đấu, bảo vệ những giá trị VHTT mà biết bao thế hệ người Việt Nam tạo dựng, vun đắp, giữ gìn. Chính những giá trị VHTT đã giúp quần chúng nhân dân phát huy được năng lực, sở trường của bản thân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Phát huy vai trò của VHTT để thực hiện quy chế dân chủ ở nông thôn hiện nay về thực chất là phát huy mọi ý kiến, đóng góp, công sức của các tầng lớp nhân dân trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, đó là quá trình thống nhất biện chứng giữa nhận thức và làm chuyển hóa ra bên ngoài thông qua những hành động, việc làm cụ thể. Quá trình đó, quần chúng nhân dân luôn tích cực, chủ động tham gia có hiệu quả vào những công việc chung của nông thôn, kiến thiết đưa ra những thiết chế, dự thảo đóng góp vào công cuộc xây dựng, phát triển kinh tế xã hội địa phương, ổn định an ninh chính trị. Những giá trị VHTT dân tộc không phải tự nhiên mà có, cũng không phải do lực lương siêu nhiên nào đem đến, mà nó được hình thành, phát triển từ chính thực tiễn cuộc đấu tranh chống lại thiên nhiên, quân xâm lược bảo vệ tổ quốc.

Trong suốt chiều dài lịch sử, những giá trị VHTT dân tộc như: lòng yêu nước, tình yêu thương con người, tinh thần đoàn kết… đã phát huy cao độ trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Ngày nay, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, những giá trị đó lại được soi chiếu vào mỗi hành động, việc làm của quần chúng nhân dân trong công cuộc xây dựng nông thôn ngày càng văn minh, giàu đẹp. Giữa giá trị VHTT dân tộc và thực hiện quy chế dân chủ ở nông thôn hiện nay luôn có mối quan hệ biện chứng tác động qua lại với nhau. Có phát huy cao độ sức mạnh của tập thể, của phong tục, tập quán quê hương mới làm cho nông thôn đổi mới, thực hiện được các tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới mà Đảng, Nhà nước đề ra. Ngược lại, thực hiện quy chế dân chủ trong xây dựng nông thôn mới là đem lại quyền lợi cho dân, phục vụ dân, nên những giá trị VHTT đó cần phải được lan tỏa, thẩm thấu vào đời sống sinh hoạt của dân để không ngừng củng cố, bồi đắp lòng tự hào truyền thống dân tộc.

Để phát huy vai trò của những giá trị VHTT dân tộc, thực hiện quy chế dân chủ ở nông thôn hiện nay, cần thực hiện có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, nâng cao giá trị VHTT dân tộc đến mọi người dân Việt Nam

Thực tiễn, trong thời gian qua, đa phần người dân đã nhận thấy vai trò, vị trí và tầm quan trọng của những giá trị VHTT, đồng thời tích cực, chủ động trong bảo vệ, tìm tòi những giá trị VHTT dân tộc và không ngừng giữ gìn, phát huy nó. Những hiện tượng văn hóa lai căng, đi ngược lại với thuần phong mỹ tục dân tộc đều bị lên án, tẩy chay, loại bỏ ra khỏi đời sống sinh hoạt của nhân dân. Nhân dân đã tham gia có hiệu quả vào Chương trình toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, tham gia vào việc xây dựng các cơ sở hạ tầng, thiết chế văn hóa, sinh hoạt, hội hè… Qua đó, góp phần củng cố, bồi đắp lòng yêu nước, tinh thần tự hào trong mỗi người và cũng nâng tầm của những giá trị VHTT dân tộc lên một tầm cao mới. Như cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nói: “Văn hóa còn thì dân tộc còn, mất văn hóa là mất tất cả”, do đó, hơn bao giờ hết, vai trò của việc tuyên truyền, giáo dục những giá trị VHTT của dân tộc thuộc về các tổ chức, lực lượng, cơ quan chức năng ban ngành bằng những nội dung, hình thức, biện pháp khác nhau làm cho những giá trị đó thấm sâu, soi chiếu vào mỗi hành động, việc làm, suy nghĩ của người dân. Có như vậy, mới tạo được sức đề kháng bên trong cho mỗi người, không đâu và ở đâu mà sức mạnh văn hóa, tinh thần cố kết cộng đồng lại bền chặt như ở nông thôn Việt Nam.

Thứ hai, tổ chức phát động những chương trình, cuộc thi làm cho những giá trị VHTT dân tộc từng bước được khơi dậy, toả sáng trong xây dựng nông thôn mới

Những giá trị VHTT dân tộc không phải lúc nào cũng có mặt, hiện hữu xung quanh mà mắt thường có thể nhìn được, những giá trị đó luôn ẩn náu, tiềm ẩn bên trong trong mỗi người dân Việt Nam. Khi có tình huống xảy ra và được đánh thức đúng lúc, những giá trị đó sẽ phát huy cao độ hơn bao giờ hết. Trong bối cảnh chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch tìm mọi cách để tuyên truyền cho văn hóa phương Tây du nhập vào nước ta, việc làm sống lại những giá trị đó là cần thiết hơn bao giờ hết, đó là cách để bảo vệ nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc đã được bao thế hệ người Việt tạo dựng, xây đắp nên. Việc tổ chức những chương trình, cuộc thi làm cho những giá trị VHTT dân tộc từng bước được khơi dậy một mặt thể hiện sự phong phú, đa dạng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân, kích thích, cổ vũ, động viên, tạo động lực cho người dân trong xây dựng nông thôn mới. Mặt khác, đó còn là thông điệp để nhắc nhở, giáo dục các thế hệ người dân Việt Nam hãy biết trân trọng, giữ gìn những gì đã có, bởi đó là tấm thẻ căn cước để mỗi người không tự đánh mất mình trong một chỉnh thể phức tạp, đa dạng, nhiều chiều như hiện nay. Cấp ủy, chính quyền địa phương cần có định hướng, quy hoạch và sự đầu tư thỏa đáng cả về cơ chế, kinh phí, nhân lực… cho phát triển văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới, nhất là việc bảo tồn, giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc. Khuyến khích các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp tham gia xây dựng văn hóa vùng nông thôn.

Thứ ba, tăng cường bồi dưỡng kiến thức về mọi mặt cho đội ngũ cán bộ văn hóa cơ sở, coi trọng và phát huy những đóng góp của các nghệ nhân dân gian, tôn vinh các bản, xã, gia đình nhiều năm liền đạt danh hiệu văn hóa

Để có được đội ngũ cán bộ hiểu về những giá trị VHTT dân tộc và biết cách tuyên truyền, giáo dục về những giá trị đó đến mọi người dân là điều không hễ dễ dàng trong giai đoạn hiện nay. Cán bộ là gốc của mọi công việc, muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay xấu, do đó, cần lựa chọn những cán bộ chuyên trách về văn hóa, hiểu được những giá trị VHTT dân tộc, biết cách khơi dậy đúng lúc, đúng chỗ, đặt nó trong tổng thể các mối quan hệ xã hội để có những nội dung, biện pháp tuyên truyền giáo dục thuyết phục, đi vào lòng người. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI Đảng ta đã chỉ rõ xây dựng chiến lược phát triển đội ngũ cán bộ văn hóa, coi trọng quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa, cán bộ làm công tác khoa học, chuyên gia đầu ngành, cán bộ ở cơ sở.

Nông thôn Việt Nam chính là nơi hội tụ và toả sáng những giá trị VHTT dân tộc, không nơi nào những giá trị đó lại được thăng hoa đến độ rực rỡ như ở nông thôn Việt Nam. Đồng thời, thường xuyên tạo dựng mối quan hệ gắn bó với các nghệ nhân dân gian ở mỗi vùng miền, địa phương nhằm khơi dậy trong họ năng lực, sở trường của bản thân, có những sáng kiến, đóng góp trong việc giáo dục, bồi dưỡng, nhắc nhở các thành viên trong gia đình giữ gìn những phong tục, tập quán, lối sống của gia đình, quê hương, bảo vệ trật tự an toàn xã hội.

Thứ tư, bảo đảm sự phát triển hài hòa giữa kinh tế, văn hóa, xã hội

Đây là giải pháp rất quan trọng có tác động trực tiếp đến việc phát huy những giá trị VHTT dân tộc để thực hiện quy chế dân chủ ở nông thôn nước ta hiện nay. Quá trình phát triển, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa kinh tế, văn hóa, xã hội, là yếu tố đảm bảo tính bền vững trong quá trình xây dựng nông thôn mới. Trong đó, những tiêu chí về văn hóa phải đóng vai trò là động lực thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển, mà yếu tố bản sắc VHTT là hạt nhân duy trì sự bền vững trong quá trình phát triển nông thôn ở mỗi vùng. Kinh tế phát triển giúp đời sống của nhân dân nâng lên một tầm cao mới cả về vật chất và tinh thần. Đây là mối quan hệ khăng khít giữa những giá trị VHTT dân tộc với kinh tế, đòi hỏi mỗi chủ thể giải quyết song song, hài hoà mối quan hệ này. Đảng ta đã khẳng định, chăm lo phát triển đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân gắn liền với sự ổn định đời sống, kinh tế phát triển. Đời sống của nhân dân được nâng cao sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân tham gia vào các hoạt động xã hội, vui chơi giải trí, đóng góp vật chất, tinh thần vào những thiết chế văn hóa của nông thôn, làng xã. Đẩy mạnh, khuyến khích kinh tế tư nhân phát triển, tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế hộ gia đình phát triển mọi mặt theo đúng luật pháp của nhà nước; gắn việc tu bổ, xây dựng các thiết chế văn hóa với các dự án, kế hoạch bảo tồn, tu bổ, nâng cấp đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cũng như của quá trình hội nhập, mở cửa hiện nay.

Thứ năm, xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh, là “cái nôi” hình thành, nuôi dưỡng mỗi con người

Mỗi dân tộc, quốc gia đều có nền văn hóa của riêng mình. Đối với dân tộc ta, văn hóa là biểu tượng của lòng yêu nước, sự đoàn kết, ý chí con người Việt Nam, tạo nên sức mạnh vô địch trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước. Xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh là gắn với xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người, giữa con người với các thiết chế văn hóa… Cuộc cách mạng khoa học công nghệ bùng nổ, với sự chiếm lĩnh của không gian mạng, đã làm cho văn hóa bên ngoài xâm nhập vào nước ta một cách nhanh chóng, vì vậy, trong quá trình tiếp biến với văn hóa nước ngoài, đòi hỏi mỗi một chủ thể cần lựa chọn cho mình một nền văn hóa chủ đạo, định hướng cho hành vi, đạo đức, lối sống của con người. Nếu không có sự định hướng như vậy, chúng ta rất dễ bị tiêm nhiễm bởi thứ văn hóa phi vô sản, từ đó, quên đi VHTT dân tộc. Thực tiễn, hiện nay có bộ phận không nhỏ giới trẻ đã và đang bị tiêm nhiễm bởi những trào lưu văn hóa nước ngoài như: thần tượng các ngôi sao ca nhạc một cách thái quá, ăn mặc theo phong cách của các ca sĩ nước ngoài… Do đó, vấn đề đặt ra là cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức cho thế hệ trẻ về vai trò, vị trí của những giá trị VHTT dân tộc, đổi mới công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho họ…

Đất nước đang trên đà phát triển nhanh chóng, đã đạt được những thành tựu vượt bậc trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, làm cho thế và lực của nước ta trên trường quốc tế ngày càng được giữ vững, củng cố, trong đó có vai trò rất lớn của những giá trị VHTT dân tộc. Đây là yếu tố quan trọng để định hướng, mở đường cho những bước đi của dân tộc, những giá trị đó đã phát huy tác dụng trong việc khơi dậy sáng tạo, năng lực của các tầng lớp nhân dân trong quyền làm chủ, tính dân chủ của mình.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 397, tháng 7 - 2017

Tác giả : NGÔ VĂN SỸ