Thẻ căn cước công dân (CCCD) là một trong những loại giấy tờ tùy thân được sử dụng, lưu hành trong các giao dịch trên lãnh thổ Việt Nam. Bằng vào thiết kế trên thẻ CCCD, có thể coi đây là tác phẩm mỹ thuật mang giá trị thẩm mỹ và giá trị sử dụng cao trong đời sống của người Việt Nam hiện nay. Thẻ CCCD được thể hiện bằng các môtip trang trí gắn bó mật thiết với hình ảnh của quê hương, đất nước, đề cao, quảng bá hình ảnh dân tộc. Sự kết hợp giữa công năng sử dụng và khả năng thiết kế ở cả hai mặt của thẻ CCCD đã được thể hiện với tính đặc thù chuyên biệt, cho thấy vai trò của việc thiết kế mỹ thuật cho nguồn tài liệu quốc gia này.

Hình thức thiết kế

Tính chất và công dụng của thẻ CCCD là sự kết nối chức năng sử dụng của con người. Thẻ CCCD  được thiết kế hình chữ nhật có kích thước 86 x 54mm, hai mặt đều có hoa văn và font chữ ghi thông tin cá nhân người sử dụng. Từ hình thức thiết kế như vậy thẻ CCCD cũng được sử dụng kỹ thuật thiết kế bảo an fortuna vào thiết kế vân nền mẫu thẻ trên nhựa, sau đó sẽ chế bản và in offset. Hình thức thiết kế ở mặt trước, mặt sau sử dụng những họa tiết được hỗ trợ bằng phần mềm bảo an, chống làm giả, nhưng không mất đi tính thẩm mỹ. Thiết kế thẻ CCCD cũng được các họa sĩ sắp xếp, bố cục hài hòa, hội tụ yếu tố văn hóa với nhiều hình ảnh có ý nghĩa, thể hiện được chủ quyền lãnh thổ quốc gia. Để đạt được sự hài hòa, hợp lý về hình thức thiết kế, các họa sĩ phải chắt lọc, chọn lựa những dung lượng thông tin chữ và họa tiết trang trí, hay khung hình thật cô đọng, vừa đủ.

Môtip trang trí

 Ở mặt trước của thẻ CCCD, ngoài dòng chữ Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam/ Độc lập, tự do, hạnh phúc các thông tin cơ bản như: số, họ và tên, ngày tháng năm sinh... thì khoảng nhỏ bên trái trên cùng là hình quốc huy, dưới là ảnh chân dung của người sử dụng. Đặc biệt, phần nền của thẻ CCCD được sử dụng môtip trang trí hình trống đồng Đông Sơn, nhắc đến dấu mốc thẩm mỹ ban đầu của người Việt cổ và vấn đề gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống Việt Nam. Hình ảnh trống đồng được in chìm xuống nền nhưng nổi rõ là hình bản đồ Việt Nam đặt giữa trung tâm, bên cạnh là biểu tượng bông hoa sen nở có màu sáng như tương phản với phần nét in ở phần trống đồng và bản đồ. Tuy nhiên, những môtip trang trí như được nhấn nhá, ẩn chìm như vậy chính là kỹ thuật thể hiện của người họa sĩ thiết kế có sử dụng thế mạnh của kỹ thuật số hóa. Bởi vậy, việc sử dụng hình hoa sen đặt vào vị trí trọng tâm, là biểu tượng quốc hoa, thể hiện sự thanh cao, sự thuần khiết, trường tồn, kiên định, khát vọng sống hòa bình chính là hình ảnh khái quát tinh túy nhất của tư tưởng văn hóa Việt Nam.

 

Riêng hình ảnh hoa sen được trang trí ở mặt trước có kích thước to hơn mặt sau của thẻ CCCD. Sự nhắc lại ấy như điểm nhấn về ý nghĩa biểu tượng của việc chọn lựa và đề cao môtip trang trí trên cả hai mặt của thẻ. Ở góc độ mỹ thuật còn cho thấy, các môtip trang trí trên bề mặt của thẻ CCCD như đã được các họa sĩ thiết kế khái quát hóa từ khi còn là ý đồ thiết kế, đảm bảo khi kết hợp với các thành phần còn lại tạo nên một hình ảnh có tính văn hóa, tính mỹ thuật. Chính vì vậy, đây là một mẫu được đánh giá phù hợp trong thể loại giấy tờ tùy thân hiện nay.

Phần vân nền được sử dụng dạng hoa văn cổ hình trống đồng cùng các họa tiết trang trí hoa lá nhỏ, chạy vòng quanh các cung tròn hình bản đồ Việt Nam, hoa sen được thể hiện kết hợp, mang tính triết lý sâu sắc. Sự kết hợp lối tạo hình lớp lang, sau trước, với các họa tiết đường cong thiết kế tinh xảo, uyển chuyển ở phía sau của thẻ CCCD cũng cho thấy việc đề cao yếu tố thẩm mỹ trong thiết kế giấy tờ tùy thân có tính ứng dụng quan trọng trong đời sống con người. Việc gắn hình quốc huy lên phía trên thẻ không chỉ làm cho tổng thể bố cục của bề mặt chặt chẽ, mà còn thể hiện sự thiêng liêng, niềm tự hào dân tộc. Bản thân biểu tượng quốc huy đã chứa đựng nhiều nét riêng của văn hóa và con người Việt Nam, không giống bất cứ dân tộc nào trên thế giới. Từ cách sắp xếp bố cục từng chi tiết trong quốc huy như đường cong của cọng bông lúa đến các hạt lúa và bánh xe răng cưa, dải lụa, cùng dòng chữ tên nước Việt Nam được thể hiện, hài hòa về bố cục cho thấy tính chất vừa tượng trưng vừa chuẩn mực. Các môtip trang trí nói trên khi được kết hợp cạnh nhau, phối hợp màu sắc làm tăng thêm ý nghĩa về lịch sử, văn hóa xã hội Việt Nam. Thiết kế thẻ CCCD còn thể hiện sự hài hòa thị giác. Họa sĩ thiết kế đã biết ứng dụng các nguyên tắc về điểm nhìn xa gần, chính, phụ đưa đến một sự hài hòa, cân đối mà vẫn đảm bảo các yếu tố hình ảnh tổng thể trong một bố cục.

Trong thiết kế thẻ CCCD, sự định hình yếu tố chữ cũng rất quan trọng. Trên cả hai mặt của thẻ CCCD đều sử dụng các kích thước và kiểu chữ tạo ra thông điệp quan trọng. Chữ cũng được xem là yếu tố căn bản công việc thiết kế đồ họa nói chung, thiết kế thẻ CCCD nói riêng. Việc thiết kế chữ sao cho cô đọng, dễ hiểu, dễ nhớ nhưng lại hài hòa, thẩm mỹ với các họa tiết trang trí là thách thức không nhỏ. Ngoài công năng sử dụng thì việc thưởng thức nét đẹp trong trang trí cũng được quan tâm. Chính vì vậy loại font chữ không chân nét đậm khỏe được sử dụng tuyệt đối trên thẻ CCCD, ít nhiều đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Theo dõi những thay đổi mẫu mã của giấy CMND từ 10 số đến 12 số và thẻ CCCD ở Việt Nam hiện nay cho thấy, diện mạo của ngành thiết kế đồ họa và công nghệ in ấn đã giảm đi tính thủ công trong việc thiết kế giấy tờ tùy thân. Những tác động tích cực của hệ thống số hóa cùng công nghệ tiên tiến đã tạo cho giấy tờ tùy thân thực sự trở thành mẫu biểu trưng đẹp về mẫu mã, tiện dùng trong đời sống thực tại. Cách sử dụng bố cục đăng đối trong cách sắp đặt giữa chữ và hình, nét, màu trang trí bên cạnh lôgô, quốc huy và ảnh chân dung làm cho tính đặc trưng được thể hiện một cách tích cực. Cũng bởi thẻ CCCD là một loại giấy tờ tùy thân, nên nó buộc phải mang một hình ảnh biểu trưng cho văn hóa riêng của người Việt Nam. Song, ở góc độ mỹ thuật, thẻ CCCD chính là một chỉnh thể mang tính điển hình, được thiết kế khái quát cao về mỹ thuật như: bố cục, hình dáng, chữ, nét, màu... được cân nhắc chắt lọc để biểu hiện ước lệ những nội dung mà chính tên thẻ chuyển tải.

Khả năng biểu đạt

Thẻ CCCD là vật bất ly thân của mỗi con người, một tác phẩm đồ họa cá biệt, có một dạng thức riêng biệt mang tầm quốc gia. Có lẽ vì vậy mà nó có sức sống lâu bền trong đời sống của con người. Ngày nay, sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã đưa con người đến nhu cầu về thẩm mỹ cao hơn. Vì thế mà giấy tờ tùy thân nói chung, thẻ căn cước công dân ngày càng được quan tâm thiết kế phù hợp hơn về thị hiếu thẩm mỹ. Song trên hết là sự chứng tỏ về triết lý riêng của người Việt Nam sống và làm việc trong không gian đậm nét văn hóa phương Đông. Vì thế thẻ CCCD còn là đại biểu cho danh dự của người có quyền chủ sở hữu nó. Điều đó cũng có nghĩa rằng trên thế giới các quốc gia thường chọn đặt quốc huy, cờ tổ quốc, hình ảnh tượng trưng hay biểu tượng vào các loại giấy tờ mang tính đại diện cho vẻ đẹp và nét độc đáo riêng như: nước Mỹ là hình chim đại bàng, Singapore là hình ảnh sư tử...

Ngày nay việc thiết kế mỹ thuật, kỹ thuật tạo thành giấy tờ tùy thân không còn quá xa lạ với các họa sĩ thiết kế ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc nghiên cứu, thiết kế, in ấn các loại giấy tờ tùy thân mang tầm quốc gia phải cần được bảo mật, được thực hiện dưới sự giám sát đặc biệt của cơ quan nhà nước. Thẻ CCCD hiện nay mới được lưu hành, nhưng thực chất nó đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn trật tự an ninh cũng như quyền lợi của mỗi cá nhân trong cộng đồng và xã hội. Thẻ CCCD vừa mang giá trị nghệ thuật ứng dụng vừa lưu truyền vẻ đẹp cùng quảng bá văn hóa Việt Nam với truyền thống tốt đẹp từ bao đời nay. Thẻ CCCD đã thực sự đóng góp tích cực, cùng hòa mình vào dòng chảy chung của công cuộc xây dựng đất nước.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 393, tháng 3-2017

Tác giả : NÔNG THẾ LINH