Học sinh, sinh viên các trường cao đẳng công nghiệp (CĐCN) với tư cách là nguồn bổ sung quan trọng cho lực lượng lao động xã hội, được đào tạo ở trình độ cao đẳng và các trình độ thấp hơn, gồm các ngành, nghề chủ yếu thuộc các lĩnh vực kỹ thuật công nghệ, kinh tế, thương mại dịch vụ… nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế. Do đó, nội dung đào tạo không chỉ về kiến thức, kỹ năng mà còn là văn hóa nghề.

Phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN là quá trình hoạt động có mục đích của các tổ chức, lực lượng sư phạm nhằm nâng cao nhận thức về nghề nghiệp, giá trị của người lao động và tính tích cực, khả năng sáng tạo trong lao động cho học sinh, sinh viên, góp phần tạo ra những nhân tố đem lại hiệu suất lao động cao, tạo nên chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đáp ứng nhu cầu lao động của xã hội. Khi học sinh, sinh viên ra trường, hành trang mà họ mang theo không chỉ là kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ được đào tạo mà còn là văn hóa nghề, điều này có vai trò quan trọng, là một trong những động lực giúp cho người lao động làm việc có kỷ luật, sáng tạo, năng suất cao và là cơ sở để người lao động tự giác hoạt động, chủ động tích lũy kinh nghiệm trong lao động; tuân thủ những chuẩn mực trong quan hệ lao động với cấp trên, cấp dưới và đồng nghiệp.

Phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN là quá trình tự thân, trong quá trình hình thành và phát triển, nó chịu sự tác động, quy định của những vấn đề có tính quy luật cơ bản sau:

Một là, phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN phụ thuộc vào việc giải quyết mối quan hệ giữa nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực của các tổ chức và lực lượng sư phạm với phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh, sinh viên trong quá trình đào tạo.

Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực của các tổ chức và tập thể sư phạm với phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh, sinh viên có vai trò quan trọng, là hạt nhân trong việc giáo dục, rèn luyện đạo đức, nhân cách và ý thức cho học sinh, sinh viên, giúp họ tích cực, tự giác trong học tập, rèn luyện nhằm phát huy cao độ năng lực của bản thân để phát triển văn hóa nghề, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo và sự phát triển của nhà trường. Các tổ chức và tập thể sư phạm như: ban giám hiệu, đội ngũ cán bộ quản lý và nhân viên ở các phòng, giáo viên chủ nhiệm và đội ngũ giảng viên; các tổ chức Đảng (Đảng bộ nhà trường, các chi bộ) và tổ chức đoàn thể như: Công đoàn, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội sinh viên… là những lực lượng chính tham gia vào quá trình giáo dục, đào tạo trong nhà trường. Mỗi cá nhân, tổ chức, lực lượng có chức năng, nhiệm vụ, vị trí, vai trò khác nhau, song đều có cùng mục tiêu phấn đấu là giúp phát huy tính tích cực, tự giác học tập, rèn luyện của học sinh, sinh viên theo mục tiêu đào tạo, xây dựng tập thể sư phạm đoàn kết, vững mạnh… qua đó tác động, quy định đến việc hình thành, phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên.

Để phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên, các trường CĐCN rất chú trọng đến việc giải quyết mối quan hệ giữa các tổ chức, lực lượng của nhà trường với phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh, sinh viên trong quá trình phát triển văn hóa nghề, kịp thời nắm bắt tâm tư nguyện vọng và giải quyết nhiều mối quan tâm của học sinh, sinh viên. Cùng với đó là việc quan tâm đến các hoạt động giáo dục truyền thống, văn hóa dân tộc; giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; giáo dục luật pháp, lối sống, nếp sống; giáo dục về khoa học, kỹ thuật, công nghệ, dân số, sức khỏe, môi trường; rèn luyện ý thức học tập, tinh thần vượt khó, phấn đấu vươn lên để nâng cao kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp, kỹ năng sống; rèn luyện ý thức chấp hành nội quy, quy chế của nhà trường... Các nội dung giáo dục này được thực hiện thông qua việc lồng ghép vào tuần sinh hoạt công dân, giữa các môn học, tổ chức các hoạt động nhằm động viên, hỗ trợ học sinh, sinh viên nghiên cứu khoa học, phát triển tài năng, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức và được tham gia chương trình trải nghiệm thực tế tại các công ty trong những khu công nghiệp trên địa bàn.

Phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN được đặt trên cơ sở nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực của tập thể sư phạm, mà trực tiếp nhất chính là vai trò của đội ngũ giảng viên với phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh, sinh viên trong quá trình đào tạo. Trong quá trình đó, đội ngũ giảng viên đóng vai trò lãnh đạo, tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, sinh viên để giúp người học tự khám phá tri thức. Họ không chỉ làm nhiệm vụ cung cấp tri thức, mà còn giúp học sinh, sinh viên biết kết hợp những tri thức, kinh nghiệm thu thập được qua các phương tiện thông tin đại chúng, qua cuộc sống để hình thành tài sản tri thức riêng của mình. Cùng với hoạt động của đội ngũ giảng viên, là tính tích cực, tự giác, chủ động, tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, sinh viên nhằm lĩnh hội, nắm vững tri thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực nhận thức, đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo, hình thành cơ sở thế giới quan khoa học và những phẩm chất đạo đức con người mới.

Hai là, phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN phụ thuộc vào mối quan hệ giữa đổi mới nội dung, chương trình đào tạo với hoàn thiện phương thức đào tạo.

Với sự phát triển nhanh chóng của tri thức trong mọi lĩnh vực, nhất là khoa học - công nghệ, việc đổi mới nội dung, chương trình, phương thức đào tạo ở các trường CĐCN có vị trí, vai trò quan trọng hàng đầu đảm bảo thành công cho tiến trình thực hiện đổi mới giáo dục và đào tạo ở các trường theo Nghị quyết số   29-NQ/TW, ngày 04-11-2013 của Hội nghị Trung ương 8, khóa XII về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, trong đó xác định rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ tổ quốc; với tiến bộ khoa học - công nghệ, yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và thị trường lao động”(1)… Như vậy, việc phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên là nội dung quan trọng trong quá trình đào tạo và sản phẩm đầu ra của các trường CĐCN.

Trên cơ sở mục tiêu đào tạo, các trường CĐCN đã tiến hành xác định mục tiêu đào tạo cho từng học kỳ, năm học. Qua đó, nội dung đào tạo ở mỗi khối kiến thức từ mức độ thấp đến cao sẽ được xây dựng, triển khai thực hiện nhằm đạt các mục tiêu đã đề ra, trong đó có nội dung văn hóa nghề. Điểm mới trong xây dựng nội dung, chương trình đào tạo của các trường CĐCN là sự sắp xếp các môn học ngoài những quy định chung của một chương trình đào tạo, chương trình khung, còn có thể đánh giá được năng lực và kỹ năng cần thiết đào tạo sau mỗi học kỳ, năm học và khóa học. Tuy nhiên, trong chương trình hiện nay vẫn còn bộc lộ những hạn chế, chưa theo chuẩn của chương trình định hướng nghề nghiệp.

Để đạt được mục tiêu đào tạo và phát triển văn hóa nghề đã đặt ra, việc tổ chức đào tạo có vai trò quan trọng. Các trường CĐCN đã cử nhiều lượt cán bộ giảng dạy trẻ đi tham dự nhiều khóa tập huấn về phương pháp đào tào tạo và được trang bị kỹ năng cơ bản để có thể thực hiện các phương pháp giảng dạy tích cực, hiệu quả. Đó cũng là một trong những điều kiện thuận lợi giúp các trường thực hiện thành công chương trình đào tạo định hướng nghề nghiệp. Thêm vào đó, chương trình đào tạo định hướng phát triển nghề nghiệp còn đòi hỏi người giảng viên cần có những hiểu biết sâu rộng về lĩnh vực nghề nghiệp của mình. Để đáp ứng yêu cầu đó, các trường đã tạo điều kiện để giảng viên trẻ vừa thực hiện tốt kế hoạch giảng dạy, vừa có điều kiện tiếp cận với công việc thực tế, để cập nhật những thông tin và hoạt động nghề nghiệp từ thế giới việc làm. Bằng cách đó, giảng viên trẻ có thể thực hiện các bài giảng mang tính thực tế và định hướng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên đạt kết quả cao nhất. Tuy nhiên, các trường CĐCN hiện nay chưa có kế hoạch, nội dung, chương trình chính thức nhằm phát triển văn hóa nghề cho học sinh, sinh viên.

Xét về mối quan hệ, có thể khẳng định phương thức đào tạo phải phù hợp với nội dung và mục tiêu đào tạo. Các trường CĐCN đã tập trung đổi mới nội dung và phương thức đào tạo để có sự thống nhất, gắn bó chặt chẽ với nhau trong quá trình đào tạo. Tuy nhiên, nội dung kiến thức đào tạo ở một số trường còn nặng về lý thuyết, nhẹ về thực hành, chưa tạo được sự thống nhất gắn bó giữa phương thức với nội dung, mục tiêu đào tạo. Nội dung, chương trình học còn nặng, thời lượng lớn nên người học khó tránh khỏi việc rơi vào trạng thái bị áp lực hoàn thành các chương trình môn học, ít có thời gian để tự học, tự nghiên cứu, hoặc tham gia các hoạt động xã hội khác. Nội dung, chương trình và giáo trình chưa được tổ chức xây dựng và triển khai theo hướng mở, cho phép cập nhật thường xuyên về kiến thức trong và ngoài nước... Chính điều này đã ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Chỉ khi nào phương thức đào tạo phù hợp với nội dung và mục tiêu thì chất lượng của quá trình này sẽ được nâng cao, tính chủ động, độc lập, sáng tạo của học sinh, sinh viên được phát huy, thì văn hóa nghề của họ được hình thành, phát triển.

Ba là, phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN phụ thuộc vào việc giải quyết mối quan hệ giữa mục tiêu đào tạo với môi trường, điều kiện đào tạo.

Mục tiêu đào tạo của các trường CĐCN không chỉ hướng về kỹ thuật, công nghệ và nâng cao nghiệp vụ, chuyên môn đơn thuần, mà đó còn là giáo dục về các chuẩn mực và giá trị lao động, giáo dục về ý thức nghề nghiệp, sự lựa chọn nghề nghiệp, nâng cao khả năng sáng tạo cho học sinh, sinh viên. Cho nên, việc xác định đúng mục tiêu, tạo dựng môi trường, điều kiện đào tạo thuận lợi có vị trí, vai trò quan trọng trong quá trình phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên. Môi trường, điều kiện đào tạo ở các trường CĐCN là tập hợp những yếu tố về con người, cơ sở vật chất kỹ thuật và phương tiện, các yếu tố quản lý trong sự tương tác lẫn nhau một cách thường xuyên, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động học tập, rèn luyện của học sinh, sinh viên. Trong đó, các yếu tố thuộc về cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện dạy học, nội dung, chương trình, hình thức, phương pháp giáo dục, đào tạo, quy định, nội quy, kỷ luật của nhà trường, đội ngũ cán bộ, giảng viên, học sinh, sinh viên... tạo nên những tác động trực tiếp ảnh hưởng tới công tác giáo dục, phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên ở các nhà trường.

Mục tiêu đào tạo có mối quan hệ chặt chẽ với môi trường, điều kiện đào tạo, giải quyết tốt mối quan hệ này sẽ giúp học sinh, sinh viên phát triển toàn diện và phát triển văn hóa nghề. Khi mục tiêu đào tạo rõ ràng, phù hợp với đối tượng người học cùng với môi trường, điều kiện giáo dục tốt sẽ giúp người học có hứng thú học tập, rèn luyện, mang lại chất lượng tốt nhất, trên cơ sở đó văn hóa nghề cũng được hình thành, phát triển. Như vậy, mục tiêu đào tạo cùng với môi trường, điều kiện đào tạo góp phần tạo ra điều kiện bảo đảm cho sự phát triển nhân cách và văn hóa nghề của học sinh, sinh viên. Văn hóa nghề phải được coi như một môn học bắt buộc để học sinh, sinh viên nâng cao kỹ năng mềm, bổ sung cách giao tiếp, ứng xử đối với đồng nghiệp, với công việc ở các môi trường lao động khác nhau. Việc đào tạo văn hóa nghề cho học sinh, sinh viên không chỉ góp phần hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ đào tạo của các trường, mà còn cần cho cả doanh nghiệp trong nước, nhất là khi nước ta tham gia vào thị trường lao động quốc tế, thì yếu tố văn hóa nghề sẽ đòi hỏi cao hơn.

Phát triển văn hóa nghề của học sinh, sinh viên các trường CĐCN là quá trình nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực của tổ chức và tập thể sư phạm với phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh, sinh viên trong quá trình đào tạo, phụ thuộc vào mối quan hệ giữa đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng với đổi mới phương thức đào tạo và là quá trình giải quyết mối quan hệ giữa mục tiêu đào tạo với môi trường, điều kiện đào tạo.

___________

1. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 402, tháng 12 - 2017

Tác giả : NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA