Văn hóa nói chung, văn hóa giữ nước nói riêng là một trong những nhân tố quyết định sự tồn tại, phát triển đối với mỗi quốc gia, dân tộc. Sức mạnh quật cường của dân tộc ta được kết tinh từ những giá trị đặc trưng cơ bản của văn hóa giữ nước đó là: lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, cố kết cộng đồng, tính nhân văn cao cả và nghệ thuật quân sự độc đáo của dân tộc Việt Nam. Những giá trị đó vừa hiện hữu thông qua thực tiễn bảo vệ tổ quốc của dân tộc, vừa tiềm ẩn bên trong mỗi con người Việt Nam.

Đối với mỗi người dân Việt Nam và thanh niên quân đội, văn hóa giữ nước luôn là thành tố quan trọng trong nhân cách, khi được khơi dậy và phát huy thường xuyên, đúng cách sẽ trực tiếp xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc, qua đó tạo ra động lực tinh thần to lớn thúc đẩy thanh niên quân đội sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, nâng cao chất lượng tổng hợp, sức chiến đấu của quân đội.

Trong những năm qua, việc phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội luôn được lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức trong quân đội quan tâm đúng mức, qua đó đã góp phần tạo động lực tinh thần mạnh mẽ cho thanh niên quân đội hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. Tuy nhiên, trước yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc, xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị trong tình hình mới, những ảnh hưởng tiêu cực của mặt trái nền kinh tế thị trường và âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa đã và đang tác động không nhỏ đến tâm tư, tình cảm, ý chí, trách nhiệm và chất lượng hoàn thành nhiệm vụ của thanh niên quân đội hiện nay. Tình hình đó đặt ra yêu cầu một cách cơ bản, có hệ thống cả những vấn đề lý luận và thực tiễn để phát huy hơn nữa giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của việc nâng cao phẩm chất người thanh niên thời đại Hồ Chí Minh và yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới.

Phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội là quá trình tích cực, tự giác của các chủ thể. Sử dụng tổng thể cách thức, biện pháp theo cơ chế nhất định, làm cho giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc được khơi dậy, nảy nở, lan tỏa, chuyển hóa vào tri thức, tình cảm, ý chí của thanh niên quân đội, trên cơ sở đó gia tăng động lực tinh thần thúc đẩy thanh niên quân đội sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cách mạng. Trong quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước, các giá trị lịch sử, truyền thống dân tộc được lưu giữ và truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác. Đó là quá trình lưu truyền lâu dài, liên tục gắn liền với quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc. Sự lưu truyền biện chứng các giá trị này còn là sự thống nhất giữa cái khách quan của quy luật xã hội với cái chủ quan của chủ thể tiếp nhận và chuyển giao văn hóa dân tộc. Các giá trị văn hóa giữ nước chỉ được phát huy khi chủ quan hóa cao cái khách quan của quá trình này. Tức là các chủ thể tích cực, chủ động nhận thức đúng đắn và tác động đúng quy luật để quá trình lưu truyền này diễn ra mang tính tự giác cao nhất.

Chủ thể phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội là hệ thống tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, các tổ chức quần chúng, đặc biệt là Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh ở các đơn vị cơ sở. Trong đó, với tư cách là chủ thể trực tiếp phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc, thanh niên quân đội có vai trò tích cực, năng động, độc lập và sáng tạo trong tiếp nhận, xử lý những tác động của quá trình phát huy, trực tiếp tạo nên chất lượng, hiệu quả của quá trình đó; biến quá trình phát huy thành quá trình tự phát huy.

Mục tiêu cao nhất, xuyên suốt của quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội là không ngừng lan tỏa giá trị, gia tăng vai trò giá trị văn hóa giữ nước vào ý thức bảo vệ tổ quốc, từ đó làm gia tăng động lực tinh thần to lớn và mạnh mẽ trong thanh niên quân đội, thúc đẩy họ vượt qua mọi khó khăn, trở ngại, sẵn sàng nhận và kiên quyết hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Đây là quá trình kép, thống nhất biện chứng của quá trình giữ gìn, kế thừa và phát triển các giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc và quá trình phát huy vai trò, tác dụng của các giá trị đó vào ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội. Xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội phải sử dụng tổng hợp nhiều tiền đề mà trong đó giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc là một yếu tố hết sức quan trọng.

 

Với mục đích trên, nội dung phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội là toàn bộ những nhận thức và hành động hay từng việc làm cụ thể của chủ thể trong suốt quá trình phát huy. Đó là sự nhận thức về giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc, về xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội; là nhận thức và hành động trong khai thác, kế thừa và phát triển những giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc hướng tới đích xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội. Mỗi nội dung của quá trình phát huy này lại bao chứa các nội dung cụ thể, trong đó việc xác định phát huy nội dung gì của giá trị văn hóa giữ nước vào nội dung nào trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội, có ý nghĩa quan trọng là cơ sở, tiền đề để tiến hành các nội dung khác của quá trình phát huy.

Nội dung giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc cần phát huy chính là những đặc trưng giá trị về lòng yêu nước nồng nàn; ý thức cộng đồng, cố kết dân tộc; nghệ thuật đánh giặc độc đáo; tính nhân văn cao cả. Nhận thức đầy đủ sâu sắc các giá trị này để từ đó hướng vào khai thác, kế thừa và giáo dục đầy đủ cho các chủ thể. Chỉ có trên cơ sở nhận thức đầy đủ, nắm chắc bản chất của các giá trị này mới phát huy có hiệu quả vai trò của nó vào trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội, từ đó làm chuyển biến sâu sắc về tri thức, tình cảm và ý chí, tạo thành động lực tinh thần to lớn, thúc đẩy thanh niên quân đội sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt các nhiệm vụ.

Hiệu quả quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước của thanh niên quân đội không chỉ phụ thuộc vào việc xác định rõ mục tiêu, yêu cầu, lựa chọn nội dung chính xác, cụ thể mà còn phụ thuộc một phần rất quan trọng vào việc sử dụng các phương thức phát huy giá trị văn hóa giữ nước. Đây là quá trình tích cực, tự giác bao hàm cơ chế vận hành và con đường chuyển hóa rất sâu sắc. Lôgic của quá trình đi từ khai thác, chuyển hóa các giá trị văn hóa giữ nước của dân tộc vào nhận thức của các chủ thể, từ nhận thức chuyển hóa thành thái độ, động cơ, ý chí đến hành vi trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội. Để thực hiện được mục đích và chuyển tải nội dung của quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội, các chủ thể cần thường xuyên đổi mới và đa dạng hóa các phương thức phát huy. Theo đó, quá trình phát huy có thể được thực hiện thông qua hoạt động giáo dục, bồi dưỡng các giá trị văn hóa giữ nước, trong đó thường xuyên và chủ yếu nhất là thông qua công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh niên quân đội, lồng ghép với nội dung các bài giảng chính trị, các chương trình bồi dưỡng chính thức, các buổi sinh hoạt ngày đảng, các buổi nói chuyện thời sự, tham quan các di tích lịch sử, văn hóa, các cuộc thi tìm hiểu truyền thống… Bên cạnh đó, phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội có thể được thực hiện thông qua thực tiễn, các nhiệm vụ của họ ở đơn vị cơ sở và sự tham gia vào các phong trào hành động cách mạng chung của tuổi trẻ đất nước, hay thông qua phương thức tạo động lực từ việc giải quyết hài hòa các quan hệ lợi ích của thanh niên quân đội... Tuy nhiên, phải tùy tình hình cụ thể mà chủ thể phát huy sử dụng hoặc kết hợp các phương thức phát huy cho phù hợp.

Hiện nay, trước những biến động nhanh chóng, tình hình phức tạp của thế giới, sự phát triển kinh tế - xã hội và yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc, xây dựng quân đội trong tình hình mới đã và đang đặt ra cho quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội hiện nay những yêu cầu mới. Bên cạnh phải xác định đúng và phân tích một cách sâu sắc những vấn đề có tính quy luật của quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước của thanh niên quân đội hiện nay cần phải đánh giá một cách khách quan, khoa khọc thực trạng quá trình phát huy, dự báo và nhận diện đúng những nhân tố tác động, nhất là những nhân tố mới xuất hiện để đề xuất các giải pháp thích hợp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả quá trình phát huy này. Theo đó, để phát huy có hiệu quả các giá trị văn hóa giữ nước nhằm xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội hiện nay, khẳng định giá trị của văn hóa “thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc tổ quốc”(1), các chủ thể cần thường xuyên tiến hành đồng thời, thống nhất và chặt chẽ một số yêu cầu, biện pháp cơ bản đó là: nâng cao chất lượng kế thừa, phát triển và giáo dục, bồi dưỡng giá trị văn hóa giữ nước của thanh niên quân đội; thường xuyên quan tâm giải quyết tốt các lợi ích cơ bản, tạo động lực phát huy giá trị văn hóa giữ nước của thanh niên quân đội; kết hợp giữa tôn vinh giá trị văn hóa giữ nước và tích cực hóa vai trò của các chủ thể nhằm chuyển hóa giá trị văn hóa giữ nước của thanh niên quân đội hiện nay.

Các giải pháp đó là một chỉnh thể thống nhất, vừa có tính độc lập tương đối, vừa có quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ, bổ sung cho nhau. Do vậy, trong quá trình phát huy không nên coi nhẹ hoặc tuyệt đối hóa một giải pháp nào; cần tiến hành đồng bộ và phối hợp chặt chẽ các giải pháp, tùy theo tình hình, nhiệm vụ cụ thể của từng đơn vị trong mỗi giai đoạn nhất định, nhất là căn cứ vào đặc điểm lứa tuổi, thành phần xuất thân, vùng miền của thanh niên quân đội để vận dụng khoa học và hiệu quả các giải pháp. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp đó có ý nghĩa quyết định để nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình phát huy giá trị văn hóa giữ nước trong xây dựng ý thức bảo vệ tổ quốc của thanh niên quân đội hiện nay.

______________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ 9 Ban chấp hành Trung ương Khóa XI, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2014, tr. 47.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 393, tháng 3-2017

Tác giả : LÊ HUY TUYNH