Nâng cao chất lượng tự học các môn khoa học xã hội nhân văn (KHXHNV) của sinh viên các trường đại học hiện nay có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng. Thông qua việc tự học này không chỉ giúp sinh viên thao tác lại kiến thức đã được học trên lớp một cách bài bản, có hệ thống mà còn rèn luyện đức tính, phẩm chất cần thiết của con người bình tĩnh, kiên nhẫn, chủ động đào sâu suy nghĩ, đưa ra những quyết định đúng đắn, phù hợp, hiệu quả. Việc tự học các môn KHXHNV của sinh viên các trường đại học còn góp phần bồi đắp thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện chứng trong xem xét, nhìn nhận đánh giá các sự vật, hiện tượng xung quanh, tăng cường niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, con đường cách mạng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân đã lựa chọn; đồng thời, đấu tranh với hiện tượng ngại học, lười học, sống buông thả, thờ ơ bàng quang với bản thân và mọi người xung quanh của sinh viên.

Sinh viên ở các trường đại học là những người có hiểu biết, có trình độ tri thức về mọi mặt, có khả năng thích ứng nhanh với những diễn tiến của xã hội. Đây cũng là chủ thể chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi những tác động của mặt trái cơ chế thị trường. Vì vậy, việc nâng cao chất lượng tự học các môn KHXHNV của sinh viên sẽ góp phần hạn chế, giảm thiểu những vi phạm tệ nạn xã hội; đào tạo, bồi dưỡng ra những thế hệ sinh viên có tri thức, ý chí, khát vọng vươn lên, đưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu thế giới. Các môn KHXHNV đều là những môn lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước; thời gian học tập ở trên lớp giảng viên chỉ cung cấp những thông tin chung, bản chất nhất, mang tính định hướng, gợi mở, không thể trình bày hết được mọi vấn đề. Thời gian tự học các môn KHXHNV sẽ là cơ hội, điều kiện thuận lợi để sinh viên tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu những nội dung, vấn đề mà bản thân chưa hiểu, chưa rõ. Nâng cao chất lượng tự học các môn KHXHNV của sinh viên các trường đại học là hoạt động tích cực, chủ động của sinh viên với nội dung, kế hoạch tự xác định nhằm bổ sung kiến thức đã được học, từng bước đáp ứng với mục tiêu, yêu cầu giáo dục, đào tạo của nhà trường. Do đó, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000 nêu rõ: “Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân nhất là trong thanh niên” (1).

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc tự học các môn KHXHNV, thời gian qua, sinh viên các trường đại học đã tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch tự học cụ thể, rõ ràng cho các môn; xác định rõ mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ cần đạt được sau khi xây dựng kế hoạch tự học. Sau giờ học trên lớp nhiều sinh viên đã tranh thủ thời gian, tận dụng ngày nghỉ, giờ nghỉ tập trung ôn luyện phục vụ cho thi, kiểm tra kết thúc môn học; đặc biệt, thư viện ở các trường đại học là địa chỉ quen thuộc để cho sinh viên tự nghiên cứu nâng cao sự hiểu biết của mình. Thông qua các hội thi lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, trình độ, kiểm tra kết thúc môn học sự hiểu biết của sinh viên đã được nâng cao rõ rệt.

Tuy nhiên, hoạt động tự học các môn KHXHNV của sinh viên các trường đại học hiện nay vẫn còn tồn tại một số hạn chế như: phương pháp dạy học của một số giảng viên, nhất là giảng viên trẻ còn chưa phát huy được tính tích cực học tập của sinh viên. Việc hướng dẫn sinh viên tự học còn hạn chế về tần suất và hiệu quả. Giảng viên chưa chú ý đến việc bồi dưỡng phương pháp tự học các môn KHXHNV cho sinh viên, chưa có quy trình khoa học để tổ chức cho sinh viên tự học một cách có hệ thống. Một bộ phận không nhỏ sinh viên thời gian rảnh rất nhiều nhưng không tự học, tự nghiên cứu; có sinh viên cho rằng, việc tự học các môn KHXHNV phải có sự hướng dẫn của giảng viên thì mới nâng cao được; nhiều sinh viên sợ học các môn lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, nhất là triết học Mác - Lênin, kinh tế chính trị học Mác - Lênin, chủ nghĩa xã hội khoa học…

Theo kết quả điều tra xã hội học của tác gia đối với 200 sinh viên ở các trường: Trường Đại học Trần Đại Nghĩa, Trường Đại học Giao thông vận tải và Trường Đại học Tài chính Marketting (Thành phồ Hồ Chí Minh) về việc tự học, tự nghiên cứu các môn KHXHNV trong những ngày nghỉ, giờ nghỉ thì có 30% sinh viên trả lời thỉnh thoảng, 20% thường xuyên, 50% chưa khi nào. Qua điều tra về việc sinh viên đóng góp ý kiến xây dựng bài trong các giờ giảng các môn KHXHNV thì có 30% sinh viên là thường xuyên, 12% thỉnh thoảng, 40% ít khi và 18% chưa khi nào.

Khi phỏng vấn sâu, với câu hỏi: Trong tự học các môn KHXHNV, theo anh (chị) kỹ năng tự học nào mà anh (chị) thường gặp khó khăn nhất? sinh viên Trần Đình T, Trường Đại học Trần Đại Nghĩa, cho biết: “Em thường lúng túng trong thực hiện kỹ năng lập kế hoạch tự học; kỹ năng làm bài thu hoạch; kỹ năng khắc phục khó khăn để hoàn thành kế hoạch tự học”; sinh viên Nguyễn Quang H, Trường Đại học Giao thông vận tải trả lời: “Theo em trong tự học các môn KHXHNV thì sinh viên thường gặp khó khăn với các kỹ năng như kỹ năng tóm tắt thông tin theo từng vấn đề; đọc và ghi chép thông tin khi đọc tài liệu; kỹ năng tổng hợp, hệ thống hóa tri thức đã học”.

 Trước yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc phấn đấu đến năm 2045 kỷ niệm 100 thành lập nước, trở thành nước phát triển, có thu nhập cao, cần khơi dậy ý chí, khát vọng vươn lên của cả hệ thống chính trị, của khối đại đoàn kết dân tộc, nhất là sinh viên ở các trường đại học, cần tập trung vào một số nội dung, biện pháp sau:

Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho sinh viên trường đại học về tầm quan trọng của việc tự học các môn KHXHNV

Đây là giải pháp quan trọng có ý nghĩa hàng đầu để nâng cao chất lượng tự học các môn KHXHNV cho sinh viên các trường đại học. Trước hết, chủ thể làm công tác giảng dạy, đội ngũ giảng viên phải thường xuyên làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho sinh viên về tầm quan trọng của việc tự học các môn KHXHNV là phục vụ cho việc học tập, rèn luyện của sinh viên; bản thân mỗi sinh viên phải xác định tốt động cơ thái độ đối với nhiệm vụ học tập, không được lơ là, hoặc cho rằng việc tự học là nhiệm vụ lâu dài, là sự tự ý thức của mỗi người, không thể áp dụng chung cho mọi sinh viên. Theo đó, trong quá trình lên lớp, giảng viên phải lồng ghép nội dung giảng dạy với việc nhắc nhở sinh viên phải nâng cao ý thức tự học các môn KHXHNV; giao nhiệm vụ cho sinh viên về tự học những nội dung trong bài giảng mà giảng viên đã giao; tiến hành kiểm tra, đánh giá sinh viên nắm những nội dung mà giảng viên đã giao; phối hợp với các bộ phận, lực lượng liên quan như phòng quản lý sinh viên, cơ quan đào tạo xắp xếp, bố trí thời gian tự học ở nhà cho sinh viên hợp lý, phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ đòi hỏi; giảng viên xây dựng tiêu chí đánh giá việc tự học các môn KHXHNV của sinh viên thông qua kết quả thi, kiểm tra kết thúc môn học, thông qua quan hệ giao tiếp ứng xử, giải quyết các mối quan hệ trong tập thể lớp học và với mọi người xung quanh, thông qua sự hiểu biết các vấn đề xã hội được thảo luận, trao đổi trên lớp giữa giảng viên và sinh viên, giữa sinh viên với sinh viên; đặt ra yêu cầu cao cho sinh viên khi trả bài kiểm tra, nhất là thông qua những hội thi các môn KHXHNV giữa các khóa sinh viên, nhóm sinh viên trong trường, trong lớp.

Hai là, từng sinh viên tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch tự học các môn KHXHNV phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ

Muốn nâng cao chất lượng tự học các môn KHXHNV từng sinh viên phải tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch tự học các môn KHXHNV hợp lý, khoa học với yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục, đào tạo của nhà trường. Tính tích cực, chủ động xây dựng kế hoạch tự học các môn KHXHNV của sinh viên được biểu hiện ở việc xắp xếp, bố trí, lên lịch tự học cho từng môn học, không có sự chồng chéo, mất cân đối giữa các môn học; ở việc thường xuyên kiểm tra, đối chiếu kết quả tự học các môn KHXHNV với những lần thi, kiểm tra kết thúc các môn KHXHNV. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Nếu không chịu khó học thì không tiến bộ được. Không tiến bộ là thoái bộ. Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu khó học thì lạc hậu, mà lạc hậu thì bị đào thải, tự mình đào thải mình” (2). Theo đó, từng sinh viên phải đặt ra những yêu cầu cao cho bản thân trong quá trình tự học các môn KHXHNV. Mỗi sinh viên phải tận dụng thời gian một cách triệt để và những điều kiện, phương tiện có sẵn trong xã hội như: thư viện, câu lạc bộ, sách, báo, mạng internet, viện bảo tàng, các buổi nói chuyện, hội thảo… để nâng cao chất lượng tự học các môn KHXHNV; ngoài ra mỗi sinh viên phải tranh thủ sự giúp đỡ của bạn bè, thầy cô để hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo cách thức, phương pháp con đường tự học ngắn nhất, hiệu quả nhất; thực hiện tốt phương châm học ở mọi lúc, mọi nơi, học trong giao thiệp, học trong công việc hằng ngày, trong việc lớn cũng như trong việc nhỏ, trong kinh nghiệm thành công, cũng như trong thất bại; tự bản thân mình thấy môn học nào yếu, chỗ nào chưa hiểu phải tích cực, chủ động đưa vào kế hoạch tự học, tránh tính trạng môn nào, chỗ nào cũng đưa vào kế hoạch, rồi không thực hiện được, hoặc thực hiện không đến nơi, đến chốn. Kế hoạch tự học các môn KHXHNV thể hiện được tính khoa học ở từng môn học, nội dung theo trình tự thời gian xắp xếp giữa các môn học, nội dung với nhau. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Học ở đâu? Học ở trường, học ở sách vở, học lẫn nhau và học nhân dân… (3).

Ba là, từng sinh viên đặt ra những yêu cầu cao cho bản thân trong quá trình tự học các môn KHXHNV

Đặt ra những yêu cầu cao cho bản thân trong quá trình tự học các môn KHXHNV tức là mỗi sinh viên phải kiên quyết thực hiện, làm theo kế hoạch đã xác định, có phương pháp, cách thức, biện pháp tự học hiệu quả và có tinh thần vượt gian khó để học tập. Đó là quá trình tích cực, chủ động khắc phục khó khăn, gian khổ, thiếu thốn phấn đấu đạt và vượt mức kế hoạch đã đề ra trong nội dung tự học các môn KHXHNV; biết vượt qua những cám dỗ, hào nhoáng, vui chơi ở bên ngoài, đặc biệt là phải biết chiến thắng bản thân không cho phép bản thân tự bằng lòng với kết quả hiện tại, dễ dàng trong quá trình tự học các môn KHXHNV; xác định rõ đâu là nhiệm vụ mang tính trước mắt, đâu là nhiệm vụ mang tính lâu dài để có lộ trình, kế hoạch tự học các môn KHXHNV cho phù hợp, hiệu quả, đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ ở từng giai đoạn, thời điểm đòi hỏi; đặt ra cho bản thân những quy định rất khắc khe, nghiêm túc nhưng cũng rất mền dẻo, linh hoạt, sáng tạo ở những điều kiện, hoàn cảnh khác nhau trong quá trình tự học các môn KHXHNV, trên cơ sở đó, chuẩn bị các điều kiện, phương tiện đầy đủ, chu đáo cho hoạt động tự học các môn KHXHNV. Ý chí quyết tâm, bản lĩnh của mỗi sinh viên trong việc tự học các môn KHXHNV là yếu tố quyết định đến việc nâng cao các môn KHXHNV của sinh viên các trường đại học hiện nay. Nếu không có ý chí quyết tâm cao, bản lĩnh vững vàng chỉ cần một tác động bên ngoài có thế phá vỡ kế hoạch tự học hoặc không thực hiện được kế hoạch tự học các môn KHXHNV của sinh viên. Cũng thông qua việc đặt ra những yêu cầu cho bản thân trong quá trình tự học các môn KHXHNV của sinh viên sẽ rèn luyện đức tính chịu khó, bình tĩnh, kiên trì, nhẫn nại để giải quyết có hiệu quả các tình huống, sự việc xảy ra trong học tập, trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của mỗi sinh viên.

Trên đây là một số nội dung, biện pháp cơ bản để nâng cao chất lượng tự học các môn KHXHNV của sinh viên các trường đại học hiện nay. Mỗi biện pháp có vị trí, vai trò khác nhau nhưng đều nằm trong tính chỉnh thể thống nhất, có mối quan hệ biện chứng tác động qua lại với nhau. Thực hiện tốt biện pháp này là cơ sở, tiền đề thực hiện các biện pháp tiếp theo, trong quá trình tự học các môn KHXHNV mỗi sinh viên phải căn cứ vào điều kiện thực tế, nhiệm vụ của nhà trường, tính chất nhiệm vụ đặt ra để xây dựng kế hoạch tự học và thực hiện theo kế hoạch đã xác định cho phù hợp, tránh máy móc, giáo điều, dập khuôn, hoặc không thực hiện theo kế hoạch đã đề ra. Nhất là trong điều kiện cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển như vũ bão hiện nay, nếu không tự mình tự học, tự bổ sung kiến thức, tìm hiểu các lĩnh vực, môi trường sống xung quanh thì sẽ lạc hậu, không theo kịp xã hội.

________________

1. Văn kiện Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Hà Nội, 1997, tr.41.

2. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 9, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.554.

3. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.50.

Tác giả: Ths Chu Trường Chinh

Nguồn: Tạp chí VHNT số 461, tháng 5-2021