Mọi hoạt động của con người đều không thể tách rời môi trường văn hóa (MTVH) và chịu sự tác động, ảnh hưởng của môi trường ấy. Hoạt động ở các nhà trường quân đội được thực hiện trong MTVH sư phạm quân sự. Do vậy, môi trường này có vai trò to lớn trong nâng cao chất lượng hoạt động của các nhà trường quân đội. Bài viết trình bày vai trò của MTVH sư phạm quân sự với việc xây dựng các nhà trường quân đội hiện nay.

Dưới ánh sáng của Đại hội Đảng lần thứ XII, văn hóa giờ đây đã trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, xây dựng MTVH lành mạnh là điều kiện quan trọng để hoàn thiện nhân cách con người. MTVH được hiểu là tổng thể các giá trị vật chất, tinh thần tác động đến con người và cộng đồng trong một không gian, thời gian xác định mà ở đó con người tồn tại với tư cách vừa là chủ thể vừa là sản phẩm của nó. Sư phạm là lĩnh vực đào tạo con người. Trong môi trường đó luôn có hai chủ thể cơ bản là thày và trò. Đặc trưng lớn nhất của môi trường văn hóa sư phạm là môi trường chứa đựng những khuôn mẫu đào tạo nhân cách con người. Sư phạm theo nghĩa đen là quy phạm của người thày, nghĩa là những chuẩn mực mà người thày cần có để đào tạo con người. Khi sư phạm là văn hóa thì những chuẩn mực của người thày chỉ bao hàm những hành vi đẹp, chuẩn để làm khuôn đúc nhân cách người học. Ngược lại, khi phản sư phạm, phản văn hóa xâm nhập vào môi trường thì những hành vi của người thày sẽ tạo nên những nhân cách người học méo mó, phản giá trị xã hội. Vì vậy, người thày là chủ thể xây dựng MTVH sư phạm, trở thành khuôn vàng thước ngọc của môi trường này. Nói như vậy không có nghĩa là ở đây chỉ có nhân cách người thày là chuẩn mực còn nhân cách người trò không được tính đến. Ngược lại, biện chứng của môi trường đó không chấp nhận những nhân cách người học thiếu chuẩn mực, méo mó, phản giá trị, bởi môi trường đó là chiếc khuôn vừa đúc và chỉ chứa được những nhân cách chuẩn mực. Do đó, chủ thể xây dựng MTVH sư phạm không chỉ là người thày mà là cả người trò. Thậm chí, chính người trò mới là chủ thể phải nỗ lực nhất trong xây dựng môi trường này, bởi họ là người nhập thân văn hóa vào một môi trường mới, tự đặt mình vào một khuôn mẫu chưa phải đã phù hợp với họ ngay từ đầu. Vì vậy mà cha ông ta đã đúc kết: tiên học lễ - hậu học văn, nghĩa là muốn học được chữ, học làm nghề, làm người thì trước hết phải trở thành người có lễ (nghĩa là có văn hóa). Như vậy, MTVH sư phạm là toàn bộ các yếu tố vật chất, tinh thần hợp thành một chỉnh thể trong không gian, thời gian xác định, được hình thành, phát triển gắn với hoạt động giáo dục đào tạo, thường xuyên tác động đến quá trình hình thành, nuôi dưỡng và hoàn thiện những phẩm chất của các chủ thể trong quá trình sư phạm.

Các nhà trường quân đội là trung tâm giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học của quân đội nhân dân Việt Nam, có chức năng chính là đào tạo, bồi dưỡng, bổ túc cán bộ các cấp. Là một tổ chức quân sự, các nhà trường quân đội đã hình thành và phát triển MTVH quân sự. Đồng thời, là một trung tâm đào tạo, các nhà trường quân đội cũng đã hình thành và phát triển MTVH sư phạm. Hai loại MTVH này tồn tại, dung hợp với nhau trong một không gian thống nhất, tất yếu tạo thành MTVH sư phạm quân sự. Đảng ta đã nhấn mạnh vai trò của MTVH đối với xây dựng nhân cách con người Việt Nam: “Xây dựng MTVH, đời sống văn hóa lành mạnh trong hệ thống chính trị, trong mỗi địa phương, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, khu công nghiệp và mỗi gia đình, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, đạo đức, lối sống... Xây dựng mỗi trường học thật sự là một trung tâm văn hóa giáo dục, rèn luyện con người” (1). Như vậy, MTVH ở mỗi cơ quan, đơn vị cũng có vai trò to lớn với tổ chức, con người ở đó. Đối với các nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, có lĩnh vực tiến thẳng lên hiện đại, MTVH sư phạm quân sự có vai trò to lớn trong việc đào tạo cán bộ cho quân đội. Vai trò đó thể hiện trên các mặt cơ bản sau:

Một là, xây dựng MTVH sư phạm quân sự góp phần định hướng tư tưởng chính trị, khơi dậy bản chất truyền thống bộ đội cụ Hồ và phát huy các giá trị văn hóa sư phạm quân sự của mỗi nhà trường quân đội

Định hướng tư tưởng chính trị là vấn đề có ý nghĩa quan trọng, xuyên suốt trong quá trình giáo dục đào tạo của mỗi nhà trường quân đội. Phẩm chất, nhân cách của người quân nhân được hình thành và phát triển vững chắc trên cơ sở nhận thức đúng bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, pháp luật Nhà nước, nhiệm vụ của quân đội và được chuyển hóa thành phẩm chất, niềm tin, nếp sống của mỗi người. Trong giai đoạn hiện nay, cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng chính trị đang diễn ra gay go, quyết liệt, sự tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường, của giao lưu và hợp tác quốc tế ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống bộ đội. Những tác động đó đang làm phai nhạt các giá trị truyền thống, làm ô nhiễm môi trường xã hội, tha hóa nhân cách, làm cho một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên thoái hóa, biến chất, sống buông thả, bất chấp kỷ cương, coi thường pháp luật…Tình hình đó đặt ra yêu cầu cao đối với việc định hướng tư tưởng chính trị hiện nay.

MTVH sư phạm quân sự là nơi lưu truyền và lan tỏa các giá trị văn hóa bộ đội cụ Hồ, tài sản tinh thần vô giá của biết bao lớp cán bộ, chiến sĩ trong quân đội đã hy sinh xương máu để xây dựng nên. Đồng thời còn lưu giữ những giá trị văn hóa riêng làm nên bản sắc của mỗi nhà trường quân đội. Những giá trị tinh thần này được các nhà trường quân đội kế thừa và phát huy ở một trình độ mới, trong điều kiện mới. Khi MTVH sư phạm quân sự ở mỗi nhà trường quân đội tôn vinh những giá trị văn hóa cao đẹp này sẽ phát huy tác dụng rất lớn trong định hướng tư tưởng chính trị cho cán bộ, học viên. Nó tạo ra đường dẫn văn hóa thuận lợi cho việc định hướng tư tưởng chính trị ở mỗi cán bộ, giảng viên, học viên. Môi trường này cũng tạo ra bộ lọc đối với những phản giá trị xâm nhập vào đời sống tinh thần của mỗi quân nhân, khuyến khích, cổ vũ, động viên họ vươn tới những giá trị chân - thiện - mỹ. Đồng thời tạo ra dư luận lên án những hành vi lệch chuẩn của quân nhân, không cho những hành vi này có điều kiện nảy nở.

MTVH sư phạm quân sự còn là nơi cán bộ, giảng viên, học viên tham gia vào các hoạt động, các quan hệ văn hóa quân sự, biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục, chuyển hóa giá trị văn hóa của xã hội thành các phẩm chất cần thiết của mình. Định hướng tư tưởng chính trị suy đến cùng là nhằm chuyển hóa con người, khơi dậy tính tích cực, tự giác, say mê, hứng thú trong mỗi người trong thực hiện nhiệm vụ. Định hướng nhận thức, thái độ, hành vi của mỗi người nhằm hướng tới các giá trị chân - thiện - mỹ. Những yêu cầu đó chỉ được đáp ứng một cách có hiệu quả khi được mỗi quân nhân nhập thân văn hóa ở một MTVH sư phạm quân sự. Trong môi trường đó cho phép phát huy tối đa mọi thành phần, lực lượng, phương tiện tham gia vào giáo dục, định hướng, lựa chọn và tiếp thu các giá trị văn hóa sư phạm để phát triển nhân cách.

Hai là, MTVH sư phạm quân sự góp phần xây dựng và hoàn thiện nhân cách, phẩm chất đạo đức, lối sống và bồi dưỡng năng lực của cán bộ, giảng viên, học viên ở mỗi nhà trường quân đội

MTVH sư phạm quân sự còn là chiếc nôi cho sự hình thành, phát triển nhân cách người thày, cán bộ quản lý giáo dục, học viên. Phẩm chất nhân cách của cán bộ, giảng viên, học viên là tổng hòa các yếu tố chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, năng lực hoạt động và được hình thành, phát triển trong quá trình đào tạo và tự đào tạo của mỗi người. Một môi trường xã hội tốt là cơ sở để định hướng, phát huy tính tích cực, tự giác của mỗi người trong quá trình tu dưỡng, rèn luyện để hoàn thiện phẩm chất nhân cách. Sinh thời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã chỉ rõ: “Chúng ta luôn luôn nhớ rằng môi trường xã hội lành mạnh là điều cần thiết để phát triển kinh tế và phát huy thế mạnh chính trị theo định hướng xã hội chủ nghĩa... Muốn có xã hội tốt, thì phải có con người tốt, và muốn có con người tốt, thì phải có môi trường xã hội tốt. Đây là quan hệ biện chứng thiên biến vạn hóa giữa xã hội và con người” (2).

MTVH sư phạm quân sự có vai trò to lớn trực tiếp tạo nên nhân cách người quân nhân cách mạng. Đạo đức cách mạng ở người cán bộ, giảng viên, học viên biểu hiện ở tinh thần tích cực, tự giác của mỗi người trong học tập, rèn luyện, phấn đấu hoàn thành mục tiêu yêu cầu đào tạo. Chính MTVH sư phạm quân sự đã trực tiếp góp phần xây dựng động cơ, thái độ, hành vi đúng đắn, ý thức kỷ luật, đoàn kết của mỗi người trong quá trình học tập, rèn luyện tại mỗi nhà trường quân đội. Thông qua con đường văn hóa, các giá trị văn hóa, đạo đức, lối sống được hấp thụ vào mỗi người, được thẩm thấu, chuyển hóa thành các giá trị nhân cách, hình thành niềm tin, lý tưởng, lẽ sống, tạo động lực thôi thúc mỗi người tu dưỡng rèn luyện, phấn đấu vươn lên; tạo môi trường thuận lợi cho việc bồi dưỡng năng lực công tác, giúp cho mỗi người luôn luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Ba là, MTVH sư phạm quân sự góp phần xây dựng các nhà trường quân đội vững mạnh toàn diện, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của bộ đội

MTVH sư phạm quân sự góp phần tích cực trong xây dựng các nhà trường quân đội vững mạnh toàn diện. Các lĩnh vực hoạt động ở mỗi nhà trường quân đội như hoạt động chính trị tinh thần, biên chế tổ chức, huấn luyện chiến đấu, bảo đảm hậu cần, bảo đảm kỹ thuật được tiến hành trong một môi trường nghiêm cách và văn hóa sẽ đạt được hiệu quả cao. Việc xây dựng các nhà trường quân đội ngày càng vững mạnh toàn diện đòi hỏi tính tự giác, chủ động, sáng tạo của người cán bộ, giảng viên, học viên trong đó xây dựng MTVH sư phạm quân sự có vai trò to lớn để đạt được mục tiêu này. Bởi vì mục tiêu xây dựng MTVH do Tổng cục Chính trị chỉ đạo cũng đang góp phần trực tiếp, to lớn vào xây dựng mỗi tổ chức, đơn vị vững mạnh toàn diện.

MTVH sư phạm quân sự ở các nhà trường quân đội có tác động trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả hoạt động giáo dục đào tạo của nhà trường. Nhờ có môi trường tốt đẹp, lành mạnh mà lý luận cách mạng dễ xâm nhập vào phong trào quần chúng, biến nó thành sức mạnh vật chất, cải tạo thế giới. Môi trường này trực tiếp xây dựng cho cán bộ, giảng viên, học viên có ý chí quyết tâm cao, vươn lên sẵn sàng vượt qua khó khăn, thử thách trong thực hiện nhiệm vụ.

Đời sống tinh thần của quân nhân rất phong phú. Đời sống tinh thần của cán bộ, giảng viên, học viên có ý nghĩa rất lớn trong việc tạo ra những động lực, cảm xúc thẩm mỹ lành mạnh để họ hăng hái thực hiện nhiệm vụ. MTVH sư phạm quân sự với các giá trị, quan hệ, hoạt động và thiết chế văn hóa đã cho phép hoạt động tinh thần của mỗi quân nhân và các tổ chức ở các nhà trường quân đội đi vào nền nếp, có chiều sâu và chất lượng cao. Môi trường này tạo ra các chủ đề, các chất liệu và những cơ chế hoạt động cho phép cán bộ, giảng viên, học viên được thưởng thức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, tiếp cận các nguồn thông tin, vui chơi, giải trí, sinh hoạt, học tập... có định hướng tốt về nội dung, phong phú về hình thức thể hiện. Khi đời sống tinh thần hướng đến các giá trị văn hóa cán bộ, giảng viên, học viên lại có thêm nhiều động lực và điều kiện tốt trong thực hiện nhiệm vụ.

MTVH sư phạm quân sự có vai trò to lớn trong quá trình tạo lập những yếu tố vật chất, tinh thần nhằm tạo điều kiện, cơ sở cho sự phát triển của mỗi quân nhân và xây dựng các nhà trường quân đội. Học tập và làm việc trong môi trường đó cho phép mỗi quân nhân ngày càng trưởng thành về nhân cách văn hóa sư phạm, nhà trường ngày càng vững mạnh, đáp ứng tốt yêu cầu đào tạo cán bộ cho quân đội hiện nay.

___________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr.127 - 128.

2. Phạm Văn Đồng, Văn hóa và đổi mới, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.71 - 77.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 408, tháng 6 - 2018

Tác giả : ĐỖ NHƯ HIẾN