Đảng ta coi công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên là một nội dung rất quan trọng. Quan điểm này luôn được thể hiện rõ ràng trong các nghị quyết, văn kiện cũng như trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo công tác thanh niên trên thực tiễn của Đảng và thể hiện tính khoa học, mang tầm chiến lược sâu sắc. Thực tiễn 30 năm đổi mới đất nước cho thấy, công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên đem lại những thành tựu quan trọng, nổi bật.

1. Coi trọng và quan tâm sâu sắc việc lãnh đạo, chỉ đạo công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta thường xuyên lãnh đạo, chỉ đạo công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên một cách toàn diện. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế, xã hội đến năm 2000 được Đại hội VII của Đảng thông qua đã xác định, coi trọng đổi mới và nâng cao hiệu quả lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với công tác quần chúng, quan tâm giáo dục bồi dưỡng thế hệ trẻ. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa VII) của Đảng xác định, công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, của công cuộc đổi mới. Đồng thời khẳng định, cần làm tốt việc giáo dục, rèn luyện và tạo điều kiện cho thanh niên phấn đấu. Đại hội VIII, Đảng nhấn mạnh, coi trọng hơn nữa việc giáo dục, rèn luyện thanh niên về chính trị, tư tưởng, văn hóa, nghề nghiệp, đạo đức, lối sống; quan tâm đào tạo nghề và giải quyết việc làm, đáp ứng nhu cầu học tập, lao động sáng tạo, hoạt động văn hóa, thể thao và giải trí lành mạnh của thanh niên.

Đại hội IX, Đảng ta tiếp tục khẳng định sự cần thiết phải “chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, văn hóa, sức khỏe, nghề nghiệp”(1) cho thanh niên; coi trọng phát triển tài năng và sức sáng tạo, phát huy vai trò xung kích của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Đến Đại hội X, Đảng chú trọng việc phải thường xuyên bồi dưỡng thanh niên các giá trị văn hóa, giáo dục truyền thống, lý tưởng, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hóa con người Việt Nam, tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ. Đồng thời, nhấn mạnh: “Khuyến khích thanh niên tự học, tự nâng cao tay nghề, tự tạo việc làm. Chú trọng bồi dưỡng nguồn cán bộ, đào tạo thanh niên trong lực lượng vũ trang có nghề khi hết thời hạn nghĩa vụ quân sự. Tạo cơ hội cho thanh niên có tài năng đi học ở nước ngoài về phục vụ đất nước”(2).

Nghị quyết Trung ương 7 (khóa X), trên cơ sở khẳng định vai trò quan trọng của thanh niên đối với tương lai đất nước, vận mệnh dân tộc và thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội, Đảng xác định việc giáo dục, rèn luyện thanh niên khá toàn diện, khi nhấn mạnh: Tiếp tục xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức cách mạng, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực, bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành những công dân tốt của đất nước. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội chỉ rõ: “Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ kế tục xứng đáng sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc”(3). Đại hội XI của Đảng tiếp tục khẳng định phải làm tốt công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống, lý tưởng, đạo đức và lối sống; tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ cho thanh niên; nhằm “Hình thành lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế thừa trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”(4).

Như vậy, quan điểm của Đảng về công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên liên tục được bổ sung, phát triển. Điều đó vừa thể hiện sự quan tâm của Đảng, vừa là định hướng chính trị để tiến hành công tác thanh niên, giáo dục, rèn luyện thanh niên những năm qua đem lại nhiều thành tựu to lớn; lớp lớp thanh niên ngày càng phát triển, trưởng thành, cống hiến thế mạnh, sự sáng tạo to lớn cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới.

2. Vận dụng quan điểm Đại hội XII vào giáo dục, rèn luyện thanh niên hiện nay

Kế thừa có phát triển quan điểm về công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên từ các văn kiện, nghị quyết trước; từ sự biến đổi mạnh mẽ của thực tiễn, trên cơ sở tổng kết 30 năm đổi mới đất nước, quan điểm của Đại hội XII về công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên tiếp tục có sự phát triển mới. Trong Văn kiện, nội dung đầu tiên được xác định là: “Đổi mới nội dung, phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng, lý tưởng, truyền thống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, lòng yêu nước, xây dựng đạo đức, lối sống lành mạnh, ý thức tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật cho thế hệ trẻ”(5). Đại hội XII của Đảng đã phân tích thực tiễn giáo dục, rèn luyện thanh niên, từ đó tiếp tục phát triển trong bối cảnh mới, khi khẳng định: chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho thanh niên. Quan điểm này định hướng cho quá trình giáo dục, rèn luyện thanh niên, tạo bước chuyển đổi căn bản, hướng vào đổi mới mục tiêu, nội dung, phương thức giáo dục, rèn luyện thanh niên. Thực chất, đó là bước chuyển từ quan điểm tiếp cận nội dung sang tiếp cận phát triển trong giáo dục, rèn luyện, là động lực mạnh mẽ để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên những năm tới.

Hiện nay, trình độ nhận thức của thanh niên ngày càng cao, nhu cầu được học tập, rèn luyện, tiếp thu tri thức không ngừng nâng lên. Thực tế đó đòi hỏi nội dung, phương thức giáo dục, rèn luyện thanh niên cần có sự đổi mới, được tiến hành khoa học, toàn diện, đồng bộ, chặt chẽ, thiết thực, hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý của tuổi trẻ, đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn. Vì vậy, cần chú trọng đổi mới nội dung, phương thức, chất lượng, hiệu quả giáo dục lý luận chính trị cho thanh niên. Bảo đảm tính chính trị, sự định hướng của Đảng, làm phong phú và sâu sắc hơn nội dung, phương thức giáo dục, rèn luyện thanh niên, nhằm nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức và hướng họ vươn tới giá trị nhân văn, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, của kinh tế tri thức và xã hội học tập.

Trước sự tác động mạnh mẽ mặt trái của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế cũng như kinh tế thị trường hiện nay, Đại hội XII tiếp tục khẳng định cần “giáo dục chính trị, tư tưởng, lý tưởng, truyền thống” cho thanh niên. Đây là nội dung cốt yếu nhất, nhằm bồi đắp cho họ có bản lĩnh chính trị vững vàng, nhạy bén, sắc sảo về chính trị, trung thành với mục tiêu lý tưởng cách mạng và phục tùng sự lãnh đạo của Đảng, tin tưởng vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và công cuộc đổi mới của đất nước; ra sức phấn đấu vì sự nghiệp cách mạng của dân tộc.

Quá trình giáo dục, rèn luyện phải làm cho thanh niên hiểu biết sâu sắc lịch sử, truyền thống của dân tộc, truyền thống của Đảng, của quê hương. Bồi đắp cho họ “thấm nhuần tinh thần dân tộc”, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tự tôn dân tộc và phát huy truyền thống quý báu của dân tộc ở họ. Hình thành trong thanh niên có tinh thần dân tộc vững chắc và tinh thần quốc tế đúng đắn; biết đặt lợi ích của quốc gia, dân tộc lên trên, lên trước hết; đề cao tinh thần tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, không ngừng vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu; nêu cao tinh thần trách nhiệm của tuổi trẻ đối với bản thân, gia đình, cộng đồng, xã hội, dân tộc và đất nước.

Đại hội XII tiếp tục nhấn mạnh “bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, lòng yêu nước, xây dựng đạo đức, lối sống lành mạnh” cho thanh niên là nội dung giáo dục, rèn luyện thanh niên phát triển toàn diện, có mục tiêu phấn đấu rõ ràng thấm đượm lý tưởng cách mạng. Hình thành trong thanh niên có thế giới quan khoa học, ra sức phấn đấu cho lý tưởng cộng sản, tích cực học tập để phụng sự tổ quốc, phụng nhân dân, làm cho “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Bồi đắp cho thanh niên có lý tưởng sống cao đẹp, bền vững, tự nguyện dâng hiến thế mạnh, trí tuệ, tiềm năng cho dân tộc, cho đất nước, biết yêu và quý trọng lao động; tích cực cống hiến công sức, tài năng, lòng nhiệt huyết của tuổi trẻ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, coi đó là “khát vọng của tuổi trẻ”; chủ động tiếp thu có chọn lọc tinh hoa, trí tuệ nhân loại, chuyển hóa thành hành động thể hiện giá trị nhân văn. Định hướng cho thanh niên nêu cao tinh thần đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, gắn chặt mục tiêu của dân tộc với mục tiêu của thời đại. Điều này là phù hợp với xu thế phát triển của thời đại.

Bồi dưỡng cho thanh niên tinh thần yêu tổ quốc, yêu nhân dân, yêu quê hương, gia đình, tinh thần hiếu học, chí tiến thủ, không cam chịu nghèo hèn. Tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong thanh niên có nhân cách, lối sống tốt đẹp, nhân văn, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo, có hiểu biết sâu sắc, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc. Truyền thụ cho họ có khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của dân tộc; trau dồi cho họ bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại.

Trên cơ sở nhận định: môi trường văn hóa còn tồn tại những biểu hiện thiếu lành mạnh, ngoại lai, trái với thuần phong mỹ tục; tệ nạn xã hội và một số loại hình tội phạm có chiều hướng gia tăng”(6)... Đại hội XII xác định chú trọng giáo dục, rèn luyện thanh niên theo hệ giá trị con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế với các nội dung cốt lõi: “nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật”(7), hình thành ở họ đạo đức trong sáng, lối sống lành mạnh. Hệ giá trị đó phản ánh sự kế thừa cốt cách con người Việt Nam truyền thống, có bổ sung và phát triển một số giá trị phù hợp với thực tiễn đất nước hiện nay.

Thực tế cho thấy, một bộ phận không nhỏ thanh niên Việt Nam hiện nay nhận thức và hiểu biết về truyền thống cách mạng, của dân tộc chưa đầy đủ, ít quan tâm đến tình hình đất nước; ngại khó khăn, gian khổ, còn biểu hiện sống thực dụng, thờ ơ trách nhiệm với cộng đồng… Điều này đòi hỏi quá trình giáo dục, rèn luyện phải giúp thanh niên không ngừng tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, xây dựng lối sống văn hóa, giàu giá trị nhân văn; chủ động, tự giác học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; đề cao trách nhiệm xã hội, có nhiều việc làm thiết thực đem lại lợi ích cho đất nước, dân tộc, luôn đặt lợi ích của tập thể lên trên lợi ích cá nhân. Trong giáo dục, rèn luyện thanh niên, cùng với việc khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng; nhân rộng các giá trị cao đẹp, nhân văn, cần kết hợp giữa xây và chống. Định hướng cho thanh niên tích cực: “Đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc hậu; chống các quan điểm, hành vi sai trái, tiêu cực ảnh hưởng xấu đến xây dựng nền văn hóa, làm tha hóa con người. Có giải pháp ngăn chặn và đẩy lùi sự xuống cấp về đạo đức xã hội, khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam”(8).

Để giáo dục, rèn luyện thanh niên có sự phát triển toàn diện, thực sự là lực lượng xung kích, sáng tạo trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, Đại hội XII xác định cần: “Có cơ chế, chính sách phù hợp tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho thế hệ trẻ học tập, nghiên cứu, lao động, giải trí, phát triển trí tuệ, kỹ năng, thể lực”(9). Đây là cơ sở và động lực quan trọng để giáo dục, rèn luyện thanh niên đem lại chất lượng, hiệu quả thiết thực nhất. Việc xác định phải có cơ chế, chính sách phù hợp tạo môi trường thuận lợi khuyến khích thanh niên học tập, rèn luyện, trưởng thành, cống hiến cho đất nước là nội dung mới. Điều này càng thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng tới công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên.

Việc thực hiện mục tiêu, nội dung giáo dục, rèn luyện thanh niên như trong Văn kiện Đại hội đã nêu đòi hỏi phải giải quyết đồng bộ nhiều vấn đề, huy động sức mạnh của các cấp, các ngành, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Tuy nhiên, điều cơ bản nhất là nhanh chóng nghiên cứu, xây dựng chương trình, nội dung giáo dục, rèn luyện thanh niên cụ thể trong một chỉnh thể hệ thống, thống nhất. Việc giáo dục, rèn luyện thanh niên cần được tiến hành toàn diện, đồng bộ, có bước đi hợp lý và vững chắc. Quá trình giáo dục, rèn luyện thanh niên phải hướng đến phát huy mạnh mẽ vai trò của họ vào công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Đưa nội dung giáo dục, rèn luyện thanh niên vào các hoạt động giáo dục xã hội và trong hoạt động thực tiễn, các phong trào thi đua yêu nước. Hướng các hoạt động văn hóa, giáo dục, thiết chế văn hóa, khoa học vào giáo dục, rèn luyện thanh niên. Kết hợp hài hòa giữa giáo dục, rèn luyện thanh niên phát triển toàn diện với chăm lo, bảo vệ các quyền, lợi ích chính đáng, giúp họ có đời sống vật chất và tinh thần ngày càng tốt hơn.

Xây dựng môi trường văn hóa thực sự tốt đẹp, lành mạnh, phong phú để thanh niên có điều kiện học tập, rèn luyện, trưởng thành, cống hiến thế mạnh, trí tuệ, tiềm năng cho đất nước. Phát huy vai trò của gia đình, cộng đồng, xã hội trong việc xây dựng môi trường văn hóa hực sự trở thành miền định hướng giá trị, nơi nuôi dưỡng, giáo dục, rèn luyện thanh niên. Xây dựng văn hóa trong hệ thống chính trị, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp; xây dựng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam trong việc hình thành, nuôi dưỡng nhân cách và giáo dục nếp sống cho thanh niên. Xây dựng mỗi trường học phải thực sự là một trung tâm văn hóa giáo dục, rèn luyện thanh niên về mọi mặt. Tạo lập đời sống văn hóa ở địa bàn dân cư, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đoàn kết, dân chủ, văn minh, đạt tiêu chuẩn thực chất về văn hóa để giáo dục, rèn luyện thanh niên.

Đại hội XII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “Khuyến khích, cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, xung kích, sáng tạo, làm chủ khoa học, công nghệ hiện đại. Phát huy vai trò của thế hệ trẻ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc”(10). Đây là nội dung rất cơ bản, là cái đích mà hoạt động giáo dục, rèn luyện thanh niên cần hướng. Theo đó, cần động viên, khích lệ thanh niên tích cực, chủ động xung kích, sáng tạo trong tiếp cận, nghiên cứu, làm chủ khoa học công nghệ tiên tiến, vươn lên ngang tầm thời đại. Hình thành một lớp thanh niên ưu tú, thực sự là lực lượng nòng cốt trong hoạt động nghiên cứu, sáng chế, ứng dụng hiệu quả khoa học, công nghệ hiện đại vào những lĩnh vực trọng yếu của đất nước.

Như vậy, quan điểm Đại hội XII của Đảng về công tác giáo dục, rèn luyện thanh niên vừa thể hiện sự kế tục, tiếp nối thành quả của sự nghiệp xây dựng, phát triển con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, vừa thể hiện rõ sự phát triển trong nhận thức lý luận, thực tiễn của Đảng ta về công tác thanh niên. Đây là kết quả của quá trình nghiên cứu, bám sát thực tiễn đất nước, đặc điểm thanh niên và sự vận động của thời đại hiện nay của Đảng. Điều đó thể hiện tư duy và tầm nhìn chiến lược của Đảng về công tác thanh niên trong những năm tới.

____________

1. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.126.

2. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.120.

3, 4. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị Quốc gia, 2011, Hà Nội, tr.80, 243.

5, 6, 7, 8, 9, 10. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.162, 125, 127, 162, 163.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 402, tháng 12 - 2017

Tác giả : NGUYỄN THANH HẢI