Định hướng giá trị văn hóa (ĐHGTVH) ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường là một bảo đảm quan trọng cho sự trưởng thành của mỗi học viên đào tạo sĩ quan quân đội khi ra trường. Nghiên cứu, nhận định những vấn đề đặt ra trong ĐHGTVH của học viên là vấn đề quan trọng để bản thân mỗi học viên cũng như các chủ thể giáo dục trong nhà trường quân đội đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả, góp phần hình thành nhân cách cho họ.

Qua nghiên cứu thực trạng cũng như đánh giá, nhận định các nhân tố tác động đến ĐHGTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội, chúng tôi thấy nổi lên một số vấn đề cơ bản.

Xây dựng đời sống văn hóa và môi trường văn hóa lành mạnh làm tiền đề, điều kiện để học viên ĐHGTVH

Môi trường văn hóa trong các trường quân đội là tổng hòa các giá trị văn hóa vật chất, tinh thần được hình thành trong thực tiễn hoạt động quân sự của nhà trường, có quan hệ biện chứng với tổ chức và hoạt động quân sự trong một thời gian và không gian xác định. Thường xuyên tác động đến quá trình hình thành, phát triển nhân cách quân nhân, chi phối trực tiếp đến kết quả thực hiện nhiệm vụ ở các trường quân sự. Đây là nơi rèn luyện, thử thách toàn diện học viên, xây đắp tình đồng chí, đồng đội cao cả, đồng thời bồi dưỡng, hun đúc lý tưởng, niềm tin, sức mạnh cho mỗi học viên.

Môi trường văn hóa trong các trường quân đội được thiết lập từ tổng thể các yếu tố bên trong của tổ chức trong các trường quân đội, phản ánh điều kiện đặc thù của hoạt động quân sự. Tuy nhiên, môi trường trong các trường quân đội không phải là một ốc đảo riêng biệt, tách rời với xã hội, mà nó là môi trường mở, không ngừng vận động và biến đổi. Do đó, quá trình nhận thức, xây dựng và phát huy vai trò của nó làm tiền đề, điều kiện để học viên ĐHGTVH cần phải bám sát thực tiễn xã hội, khu vực địa bàn đóng quân và cuộc sống sinh hoạt, hoạt động của đơn vị để có nội dung, hình thức, biện pháp phù hợp, đạt hiệu quả cao.

Bên cạnh việc quan tâm đến lợi ích, phát huy tính năng động, sáng kiến của mỗi cá nhân quân nhân, cần lấy động lực chính trị - tinh thần, mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội làm động lực cơ bản cho hoạt động quân sự. Người quân nhân không thể lấy lợi ích cá nhân để mặc cả về điều kiện làm việc, học tập, chế độ đãi ngộ, mà phải chấp hành vô điều kiện mệnh lệnh của cấp trên. Vì vậy, môi trường trong các trường quân đội đã tự sản sinh ra một màng lọc để ngăn chặn, hạn chế những yếu tố xa lạ, độc hại của môi trường xã hội thâm nhập vào. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình ĐHGTVH của học viên.

Môi trường văn hóa trong các trường quân đội cần được xây dựng trên cơ sở kế thừa, phát huy giá trị văn hóa của dân tộc, văn hóa quân sự Việt Nam, truyền thống của quân đội. Xây dựng môi trường văn hóa góp phần xây dựng yếu tố chính trị, tinh thần, ý chí quyết tâm chiến đấu cho học viên, giữ gìn và phát huy các truyền thống của dân tộc, quân đội và đơn vị. Đồng thời, góp phần định hướng, điều chỉnh hành vi, chuẩn mực đạo đức, lối sống của học viên trong nhà trường.

Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh trở thành yêu cầu bức thiết, lâu dài trong sự nghiệp cách mạng của Đảng nói chung, sự nghiệp xây dựng và chiến đấu của quân đội nói riêng, nhằm xây dựng, phát huy yếu tố con người, tạo ra động lực để phát triển xã hội, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam trong giai đoạn mới. Điều đó đòi hỏi các tổ chức lực lượng trong nhà trường quân đội phải hết sức nỗ lực tham gia, tạo tiền đề cho hoạt động ĐHGTVH của học viên. Tuy nhiên, trong mỗi môi trường văn hóa của từng nhà trường có nhiều nhân tố đồng thời tồn tại tác động, xâm nhập lẫn nhau. Vì vậy, xây dựng môi trường văn hóa trong các trường quân đội cần phải hạn chế những tác động tiêu cực, không làm ảnh hưởng đến ĐHGTVH của học viên.

Cùng với xây dựng môi trường, việc nâng cao đời sống văn hóa cho học viên cũng quan trọng, góp phần nâng cao khả năng định hướng của họ. Đời sống văn hóa của học viên trong trường quân đội bao gồm toàn bộ đời sống tư tưởng, tình cảm, biểu hiện tập trung ở các quan hệ, lối sống, nếp sống, gắn với hoạt động sáng tạo và hưởng thụ các sản phẩm văn hóa của họ. Nâng cao đời sống văn hóa của học viên thực chất là tạo ra sự chuyển biến trong các hoạt động sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, qua đó hoàn thiện nhân cách của họ theo tiêu chí chân - thiện - mỹ.

Với tính chất đặc thù của hoạt động quân sự, yêu cầu mỗi quân nhân phải hao tổn về thể lực và trí lực. Do đó, nhu cầu hưởng thụ các chương trình, hoạt động, sản phẩm văn hóa trong đời sống quân đội rất cao. Nâng cao đời sống văn hóa đáp ứng những nhu cầu cho học viên chủ yếu thông qua các hoạt động văn hóa. Tham gia các hoạt động văn hóa, mỗi học viên có thể khơi dậy, phát huy khả năng sáng tạo, hoàn thiện nhân cách, đồng thời còn góp phần xây dựng đời sống văn hóa phong phú, lành mạnh tại đơn vị. Hoạt động văn hóa có thể diễn ra trong mọi thời gian, bằng mọi biện pháp, kể cả bên ngoài hệ thống thiết chế văn hóa như nhà truyền thống, phòng Hồ Chí Minh, thư viện, phòng đọc… Chất lượng hoạt động văn hóa ở các trường quân đội được nâng cao sẽ tạo ra đời sống văn hóa phong phú, sôi nổi, lành mạnh và tạo môi trường thuận lợi để mỗi học viên có nghị lực phấn đấu xây dựng đơn vị, học tập, rèn luyện bản thân.

Hiện nay, cuộc đấu tranh trên lĩnh vực chính trị, tư tưởng diễn ra vô cùng gay go, quyết liệt, kẻ thù tìm mọi thủ đoạn công kích, xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng. Bên cạnh đó, sự tác động tiêu cực từ mặt trái cơ chế thị trường, giao lưu và hợp tác quốc tế… đang làm băng hoại những văn hóa truyền thống và tha hóa nhân cách con người. Đặc biệt, sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học công nghệ đang làm thay đổi căn bản phương tiện chiến tranh, phương thức tác chiến, không gian, thời gian, đòi hỏi không ngừng nâng cao chất lượng con người. Bên cạnh đó, sự phát triển của tin học và các phương tiện truyền thông giúp cho đời sống văn hóa của nhân dân phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, tác động mặt trái của nó là làm nảy sinh nhiều vấn đề cần phải giải quyết như các ấn phẩm đồi trụy, phản động xuất hiện tràn lan, tệ nạn xã hội, sự suy thoái về phẩm chất đạo đức, lối sống ngày càng gia tăng…Vì vậy, cần phải thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa phong phú, lành mạnh trong các trường quân đội, đấu tranh loại bỏ những thói hư, tật xấu, phản giá trị, tệ nạn xã hội… Đồng thời định hướng, mở rộng và đáp ứng đầy đủ nhu cầu văn hóa chính đáng của học viên, tạo ra trạng thái tâm lý lành mạnh, lòng yêu mến quê hương, đất nước, tạo ra sự miễn dịch trước tác động của những yếu tố độc hại, phản văn hóa. Từ đó, góp phần giữ vững và tạo điều kiện tích cực cho quá trình ĐHGTVH của học viên.

Phát huy vai trò các chủ thể giáo dục góp phần truyền thụ GTVH cho học viên

Quá trình ĐHGTVH của học viên gắn liền với vai trò của các chủ thể trên cương vị khác nhau như chủ thể lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, Đoàn Thanh niên, đội ngũ giảng viên... Nếu các chủ thể luôn quan tâm, tạo điều kiện cho học viên, sẽ thúc đẩy ĐHGTVH của học viên diễn ra đúng hướng và hiệu quả. Nếu các chủ thể ít quan tâm, không có sự lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời, kết quả định hướng giá trị sẽ không cao, thậm chí lệch chuẩn. Vì vậy, cần phải phát huy tốt vai trò của các chủ thể giáo dục nhằm nâng cao khả năng, chất lượng ĐHGTVH của học viên.

Cấp ủy, tổ chức đảng phải thường xuyên bám sát sự vận động của thực tiễn cách mạng, quân đội và đơn vị, hướng dẫn của cấp trên để có căn cứ đề ra nghị quyết lãnh đạo nhằm đổi mới công tác giáo dục giá trị văn hóa cho phù hợp. Trong quá trình lãnh đạo, tổ chức đảng phải đề ra những chủ trương, biện pháp, chỉ đạo nhiệm vụ phù hợp với từng đối tượng học viên. Cấp ủy, tổ chức đảng phải thường xuyên kiểm tra, uốn nắn hành động của người chỉ huy và các tổ chức quần chúng trong việc triển khai, thực hiện nhiệm vụ.

Chỉ huy, quản lý học viên cần phát huy vai trò quan trọng trong cụ thể hóa và tổ chức thực hiện nghị quyết lãnh đạo nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện cho học viên. Để phát huy vai trò của đội ngũ này cần phải có những yêu cầu, cơ chế cụ thể, xác định trách nhiệm rõ ràng cho từng cán bộ. Cần gắn trách nhiệm với thực tiễn công tác giáo dục và kiểm tra đánh giá cán bộ hàng quý, hàng năm.

Các cơ quan chức năng phải làm tốt việc tham mưu cho lãnh đạo, chỉ huy học viên, nhà trường trong xây dựng kế hoạch, chương trình đào tạo, các hoạt động chính trị, tư tưởng, văn hóa… Trên cơ sở tuân thủ nội dung, chương trình theo kế hoạch, cần thực hiện đa dạng hóa các hình thức giáo dục và thường xuyên bổ sung, đổi mới, vận dụng linh hoạt các hình thức, phương pháp giáo dục. Cùng với các hình thức lên lớp giáo dục chính trị, pháp luật, văn hóa, đạo đức..., cần tổ chức tốt nhiều hình thức khác như: tham quan, hành quân về nguồn, thắp lửa truyền thống, giao lưu văn hóa nghệ thuật... Cần quan tâm thiết thực tới đời sống văn hóa học viên để phát hiện, bồi dưỡng những phẩm chất tâm hồn cao đẹp và nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa, thẩm mỹ... Tăng cường hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra giúp đỡ cơ sở giải quyết những khó khăn, vướng mắc nảy sinh.

Với tư cách đại diện của tuổi trẻ, là lực lượng xung kích trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị, Đoàn Thanh niên có vai trò quan trọng trong hướng dẫn cho học viên trong ĐHGTVH. Đoàn Thanh niên cần có cơ chế phù hợp, xác định rõ trách nhiệm, đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp GDGTVH cho đoàn viên, thanh niên. Bên cạnh đó, Đoàn Thanh niên cũng cần coi trọng dân chủ trong sinh hoạt nhằm phát huy tinh thần tích cực, chủ động tham gia sinh hoạt sáng tạo văn hóa. Trên cơ sở đó góp phần giáo dục, nâng cao khả năng ĐHGTVH của học viên.

Trong giáo dục, truyền thụ giá trị văn hóa cho học viên, đặc biệt phải phát huy vai trò của đội ngũ giảng viên. Muốn vậy, đòi hỏi phải có sự quan tâm, đầu tư thích đáng đối với lực lượng này. Đây không chỉ là việc đào tạo, xây dựng, quy hoạch, bồi dưỡng cho họ, mà cần phải có cơ chế, chính sách đãi ngộ, khen thưởng đúng đắn. Tạo mọi điều kiện về vật chất và tinh thần để giáo viên không ngừng nâng cao trình độ mọi mặt, đổi mới phương pháp... đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của nhiệm vụ trong tình hình mới.

Bên cạnh đó, đội ngũ giảng viên cần nâng cao trách nhiệm trong quá trình giảng dạy, truyền thụ cho học viên thông qua bài giảng trên lớp. Bản thân đội ngũ giảng viên phải không ngừng học tập, bổ sung kiến thức, tích lũy và nâng cao trình độ mọi mặt. Bám sát những tình hình thực tiễn đất nước, nhiệm vụ của quân đội, đơn vị và đặc điểm học viên để đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giảng dạy nhằm thu hút, lôi cuốn người học, đồng thời nâng cao khả năng ĐHGTVH của học viên.

Phát huy vai trò của bản thân học viên trong tự ĐHGTVH

Tự ĐHGTVH là quá trình khó khăn, gian khổ, phức tạp đòi hỏi phải phát huy cao độ tính tích cực, tự giác, vượt lên khó khăn của học viên. Điều này đòi hỏi học viên phải có ý chí quyết tâm cao, nghị lực lớn. Để phát huy tốt vai trò của học viên trong tự ĐHGTVH đòi hỏi các chủ thể, lực lượng tạo điều kiện thuận lợi cho học viên. Các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan chức năng, người chỉ huy, quản lý, giảng viên cần quan tâm, giáo dục, xây dựng cho họ ý chí, quyết tâm cao, hình thành động cơ đúng đắn. Thường xuyên kiểm tra, kịp thời uốn nắn và kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện thiếu tự giác, tư tưởng lệch lạc, nhận thức không đúng đắn về các giá trị văn hóa.

Ngoài ra, cần phải tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động ĐHGTVH của học viên như xây dựng môi trường học tập tích cực, thường xuyên duy trì và phát triển các phong trào thi đua học tập trong tập thể, động viên khuyến khích, đảm bảo đủ cơ sở vật chất kỹ thuật, xây dựng chương trình, kế hoạch học tập, sinh hoạt, rèn luyện hợp lý, tạo điều kiện thời gian cho hoạt động văn hóa nghệ thuật...

ĐHGTVH của học viên đào tạo sĩ quan trong các trường quân đội là hoạt động tích cực, tự giác nhằm tiếp nhận, nội hóa và khẳng định giá trị văn hóa trong hoạt động thực tiễn. Quá trình đó phụ thuộc nhiều vào chất lượng giáo dục của nhà trường; sự biến đổi kinh tế xã hội mà trực tiếp là biến đổi thang giá trị xã hội; các chủ thể giáo dục, môi trường và đời sống văn hóa trong các nhà trường và đặc biệt, phụ thuộc vào nỗ lực chủ quan của học viên. Trên cơ sở nhận thức đúng đắn những vấn đề đặt ra trong ĐHGTVH của học viên là cơ sở để các chủ thể đề ra giải pháp phù hợp nhằm giúp học viên nâng cao khả năng ĐHGTVH, đồng thời góp phần tích cực vào hoàn thiện nhân cách người học viên, người quân nhân cách mạng trong giai đoạn mới.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 397, tháng 7 - 2017

Tác giả : NGUYỄN VƯƠNG BÌNH