Sáng 28-8, tại Hà Nội, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã tổ chức Lễ công bố kết quả tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Nguyễn Văn Đoàn (phải) và  Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Marc Knapper, Phó Đại sứ Vương quốc Anh tại Việt Nam Marcus Winsley thực hiện nghi thức ra mắt tượng Nữ thần Durga ra mắt công chúng - Ảnh: Việt Hùng

Tham dự buổi lễ, về phía Bộ VHTTDL Việt Nam có: Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương; Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế Nguyễn Phương Hòa; Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa Phạm Đình Phong.

Về phía đại biểu quốc tế có: Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Marc Knapper; Phó Đại sứ Vương quốc Anh tại Việt Nam Marcus Winsley; Giám đốc Trung tâm Văn hóa Ấn Độ tại Việt Nam Monica Sharma.

Về phía các nhà khoa học, chuyên gia có: GS, TSKH Lưu Trần Tiêu – Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia; PGS, TS Đỗ Văn Trụ - Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam; PGS, TS Phạm Mai Hùng – Phó Chủ tịch Hội khoa học lịch sử Việt Nam; PGS, TS Tạ Văn Bài – Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia; TS, Phạm Quốc Quân - Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia; Ông Dương Trung Quốc – Phó Chủ tịch, Tổng thư ký hội Khoa học lịch sử Việt Nam; GS, TS Trương Quốc Bình – Chuyên viên cao cấp VHNT Việt Nam.

Phát biểu tại buổi lễ, Giám đốc Bảo tàng lịch sử quốc gia Nguyễn Văn Đoàn nhấn mạnh, di vật, cổ vật là một phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa, mang những giá trị vật thể do người xưa để lại. Theo Luật Di sản văn hóa “mọi di sản văn hóa trên lãnh thổ Việt Nam, có xuất xứ ở trong nước hoặc từ nước ngoài, thuộc các hình thức sở hữu, đều được bảo vệ và phát huy giá trị”. Trước đây, do những yếu tố khách quan, nhiều cổ vật quý hiếm của Việt Nam đã thất thoát, lưu lạc ra nước ngoài. Những cổ vật này khi được đưa trở về Việt Nam có ý nghĩa đặc biệt đối với việc bảo tồn, phát huy đầy đủ hơn các giá trị di sản văn hóa, khơi dậy lòng tự tôn và niềm tự hào dân tộc.

Giám đốc Nguyễn Văn Đoàn cũng cho biết, với chức năng lưu giữ, bảo tồn và phát huy giá trị những tài liệu, hiện vật phản ánh tiến trình lịch sử, văn hóa dân tộc, thời gian qua, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã tiếp nhận và lưu giữ hàng ngàn cổ vật, trong số đó có những cổ vật được hồi hương.

Toàn cảnh Lễ công bố - Ảnh: Ngọc Bích

Công bố toàn bộ kết quả quá trình tiếp nhận hồi hương cổ vật tượng đồng Nữ thần Durga, ông Nguyễn Văn Đoàn cho biết, tháng 8-2023, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh thông tin cho Bộ VHTTDL về việc Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ phối hợp với Cảnh sát Đô thành London (Vương quốc Anh) tịch thu pho tượng đồng Nữ thần Durga, có nguồn gốc Việt Nam từ một vụ án buôn bán cổ vật bất hợp pháp và đề xuất khả năng trao trả cổ vật này về Việt Nam. Ngay sau khi nhận được thông tin, Bộ VHTTDL đã chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu và xác định tượng đồng Nữ thần Durga mang đặc trưng tiêu biểu của nghệ thuật tạo hình, điêu khắc Champa giai đoạn sớm (thế kỷ VII), có giao lưu, ảnh hưởng từ nghệ thuật điêu khắc với văn hóa Óc Eo giai đoạn muộn và giao cho Bảo tàng Lịch sử quốc gia là đơn vị tiếp nhận, lưu giữ, bảo quản hiện vật tại Việt Nam.

Trải qua nhiều khó khăn, vướng mắc về nguồn kinh phí hỗ trợ và các thủ tục hành chính trong việc đưa cổ vật từ nước ngoài về Việt Nam, nhưng dưới sự chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Bộ VHTTDL, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã nỗ lực, tích cực phối hợp với các Cục, Vụ chức năng và Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh, Công ty Constantine để nắm bắt tình hình; chủ động liên hệ với các cá nhân, tổ chức, đơn vị đối tác để tìm nguồn kinh phí xã hội hóa và xây dựng kế hoạch, phương án tiếp nhận, vận chuyển tượng đồng Nữ thần Durga về Việt Nam. Theo đó, ngày 18-6-2024, tượng đồng Nữ thần Durga đã được vận chuyển an toàn về lưu giữ tại kho bảo quản của Bảo tàng Lịch sử quốc gia (số 1 Phạm Ngũ Lão, Hoàn Kiếm, Hà Nội).

Việc tiếp nhận cổ vật tượng đồng Nữ thần Durga về Việt Nam đã kịp thời bổ sung và xây dựng các sưu tập hoàn chỉnh để giới thiệu về tính thống nhất, đa dạng của lịch sử, văn hóa Việt Nam, phục vụ tốt hơn việc tuyên truyền, giáo dục lịch sử, văn hóa, góp phần thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, là việc làm thiết thực cho chính sách hồi hương cổ vật, chống thất thoát di sản văn hóa, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc. Việc tiếp nhận tượng đồng Nữ thần Durga từ phía Hoa Kỳ và Vương quốc Anh là kết quả của quá trình hợp tác, chia sẻ các tư liệu pháp luật liên quan đến việc chống buôn bán trái phép cổ vật của Việt Nam với Hoa Kỳ và Vương quốc Anh. Đây cũng chính là kết quả từ những nỗ lực của Việt Nam trong việc thực hiện các cam kết của Công ước UNESCO 1970 về các biện pháp ngăn cấm xuất, nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa. Đồng thời, Việt Nam cũng nỗ lực trong các quan hệ ngoại giao để cùng các nước nhận diện di sản văn hóa Việt Nam đã bị đưa ra nước ngoài bất hợp pháp trong quá khứ để tìm cách đưa các di sản văn hóa này về nơi xuất xứ.

Tượng đồng Nữ thần Durga - Ảnh: Việt Hùng

Việc hồi hương tượng Nữ thần Durga cũng là kết quả của sự nỗ lực của các Bộ, ngành liên quan: Bộ VHTTDL, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính, Hãng hàng không Vietnam Airlines… Việc đưa tượng đồng Nữ thần Durga về Việt Nam có sự tài trợ và hỗ trợ tích cực của ông Đào Danh Đức và bà Nguyễn Ngọc Thúy cùng các tổ chức và các cá nhân có liên quan.

Tượng đồng Nữ thần Durga thuộc phong cách nghệ thuật điêu khắc Champa thế kỷ VII, là tượng đồng có thể khối lớn nhất hiện biết với chiều cao toàn bộ 191cm, nặng tới 101kg, hiện trạng còn tương đối hoàn chỉnh. Tượng đã được Hội đồng khoa học của Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Hội đồng chuyên gia đánh giá là hiện vật thuộc loại quý hiếm của Việt Nam, đại diện tiêu biểu, đặc sắc của nghệ thuật điêu khắc Champa, có giá trị rất lớn về văn hóa cũng như mỹ thuật Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử.

Tại buổi lễ, Ngài Marc Knapper, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam chia sẻ, sự kiện ngày hôm nay là một minh chứng cho thấy phạm vi hoạt động toàn cầu của các mạng lưới cực hạn, cũng như nhắc nhở chúng ta về phạm vi, tầm quan trọng của các đối tác thực thi pháp luật quốc tế, cùng chung tay triệt phá các tổ chức tội phạm xuyên biên giới. Chính phủ Vương quốc Anh và chính phủ Hoa Kỳ, cụ thể là cơ quan điều tra thuộc Bộ An ninh nội địa Hoa Kỳ và cảnh sát đội Thành Luân Đôn đã nỗ lực không mệt mỏi nhằm mang di sản văn hóa vô giá này trở về với người dân Việt Nam. Giờ đây, người dân Việt Nam có thể chiêm ngưỡng một tuyệt tác, đại diện cho lịch sử nghệ thuật vô cùng phong phú của Việt Nam.

Ngài Marc Knapper cho biết, ông vô cùng tự hào khi Chính phủ Hoa Kỳ đã có thể góp phần quan trọng nhằm đưa một tác phẩm văn hóa Champa trở về quê hương. Hoa Kỳ và Việt Nam đã phê chuẩn Công ước năm 1970 của UNESCO nhằm ngăn cấm buôn bán trái phép tài sản văn hóa, để bảo vệ bản sắc các dân tộc và thúc đẩy sự hòa bình của xã hội. “Phái đoàn ngoại giao Hoa Kỳ tại Việt Nam ủng hộ các nỗ lực của Việt Nam nhằm bảo vệ những di sản văn hóa của mình, và đảm bảo rằng các cổ vật được bảo tồn vì lợi ích của thế hệ tương lai...”- Ngài Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam nhấn mạnh.

Khán giả chiêm ngưỡng tượng Nữ thần Durga

Phát biểu tại buổi lễ, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương cho biết, ngay sau khi nhận thông tin từ Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh, Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ về việc trao trả tượng đồng Nữ thần Durga cho Việt Nam, Bộ VHTTDL đã giao các cơ quan, đơn vị liên quan khẩn trương nghiên cứu và có phương án tiếp nhận cổ vật qúy giá này từ Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ và Cảnh sát Đô thành London, Vương quốc Anh.

Trong quá trình tổ chức tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga, Bộ VHTTDL đã nhận được sự phối hợp tích cực, hiệu quả của Bộ Ngoại giao và Bộ Tài chính Việt Nam, Bộ Tư pháp và Bộ An ninh nội địa Hoa Kỳ, Cảnh sát đô thành Luân Đôn, Hội đồng Nghệ thuật Anh cùng nhiều cơ quan hữu quan khác nhằm đưa Tượng đồng Nữ thần Durga về lưu giữ an toàn tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia của Việt Nam.

“Có thể nói, việc tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga là thành quả của sự phối hợp tích cực từ phía Hoa Kỳ trong các đợt trao trả cổ vật cho Việt Nam và là một trong những sự kiện tiêu biểu cho dấu mốc 10 năm thiết lập quan hệ Đối tác toàn diện Việt Nam - Hoa Kỳ. Bên cạnh đó, việc các cơ quan chức năng của Vương quốc Anh đã kịp thời phối hợp và tạo điều kiện các thủ tục liên quan để đưa được Tượng đồng xuất cảnh trở về Việt Nam, được đánh giá là một trong những hoạt động nổi bật trong hợp tác Việt Nam-Vương quốc Anh nhân dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước (1973-2023)” – Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương nhấn mạnh.

Những cổ vật của Việt Nam được tiếp nhận, hồi hương trong thời gian qua là kết quả hợp tác, trao đổi thông tin trong nhiều năm, là sự nỗ lực của Việt Nam cũng như các quốc gia liên quan, đặc biệt là Hoa Kỳ, trên tinh thần tuân thủ các điều ước quốc tế trong đó có “Công ước của UNESCO về các biện pháp cấm buôn bán, xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa”.

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương tin tưởng, trong thời gian tới, các quốc gia sẽ tích cực, nỗ lực hợp tác với các cơ quan, đơn vị chức năng của Bộ VHTTDL trong việc nhận diện, đàm phán và đưa những cổ vật Việt Nam đã bị đưa ra nước ngoài bất hợp pháp về nước, đồng thời tăng cường các biện pháp nhằm hạn chế, ngăn chặn nạn buôn bán bất hợp pháp tài sản văn hóa, góp phần tích cực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam nói riêng và di văn sản văn hóa nói chung của nhân loại.

NGỌC BÍCH